Bu gün bəstəkar Frans Şubertin anım günüdür.

Kulis.az sənətkar haqqında materialı təqdim edir.

Frans Şubert 1797-ci ildə Vyana şəhərində anadan olmuşdur. O, çoxuşaqlı ailədə böyümüşdü, atası məktəb müəllimi idi. Şubert çox erkən yaşlarda musiqiyə maraq göstərmiş və ailəsi onun istedadını duymuşdu. O, əvvəlcə atasının işlədiyi məktəbində oxumuş, daha sonra şəhərin musiqi məktəbinə qəbul olunmuşdu. Burada o, həm nəzəriyyə, həm də ifaçılıq bacarıqlarını inkişaf etdirmişdi. Onun ailəsi maddi baxımdan zəif olsa da, musiqi Şubert üçün böyük təsəlli mənbəyi idi. Uşaqlıq illərində yazdığı ilk əsərlər gələcək bəstəkarın qeyri-adi istedadını göstərirdi.

Şubert 11 yaşında dövlətin himayəsində olan məşhur “İmperator Kapella Məktəbi”nə qəbul olunmuşdu. Bu məktəb Vyananın ən nüfuzlu musiqi təhsil ocaqlarından biri sayılırdı. Orada o, həm xor ifaçılığını, həm də skripka və fortepianoda çalmağı öyrənmişdi. Müəllimləri onun musiqi duyumunu çox yüksək qiymətləndirirdilər. Bu dövr bəstəkar kimi formalaşmasında mühüm rol oynamışdı.

Səslərin harmoniyasını ölçüb-biçmək qabiliyyəti Şubertdə uşaq yaşlarından özünü göstərirdi. O, çox zaman məşğələlərdə müəllimlərinin verdiyi misalları improvizasiya ilə dəyişdirirdi. Bu, həm yaşıdlarını, həm də müəllimlərini təəccübləndirirdi. Şubert musiqiyə o qədər dərindən bağlı idi ki, boş vaxtlarında belə nota köçürmə məşqləri edirdi. Məşhur bəstəkarların partituralarını saatlarla analiz etməyə həvəsi vardı. Bu məqsədyönlülük onu çox sürətlə inkişaf etdirirdi. Gənc yaşlarında artıq öz musiqi üslubunu formalaşdırmağa başlamışdı.

Şubertin ən böyük ilham mənbəyi Vyana şəhərinin musiqi ab-havası idi. XIX əsrin əvvəlləri Vyana musiqinin mərkəzi sayılırdı. Şubert burada Yozef Haydn, Lüdviq van Bethoven və Volfqanq Amadey Motsart kimi dahilərdən təsirlənmişdi. O, bu ustadların əsərlərini həm ifa edir, həm də onlardan öyrənirdi. Bununla belə, öz melodik üslubunu qorumağı bacarırdı. Şubert Vyananın kafelərində, salonlarında səslənən musiqilərdən də ilham alırdı. Şəhərin mədəni mühiti onun yaradıcılığına güclü təsir göstərmişdi.

Onun ilk böyük uğuru 1814-cü ildə yazdığı “Gretxen çərxinin yanında” adlı mahnısı olmuşdur. Bu əsəri Yohann Volfqanq Hötenin şeirinə uyğunlaşdırmağa çalışmışdı. Mahnı çox sürətlə yayıldı və Şubertin adını geniş kütlələrə tanıtdı. İlk zamanlarda Şubertə cavab yazmasa da, sonralar Hötə onun mahnılarını yüksək qiymətləndirmişdi.

Bəstəkar ömrü boyu 600-dən çox mahnı (lied) yazmışdır. Onun mahnıları alman lirik poeziyasına yeni nəfəs gətirmişdi. O, sadə melodiyalarla dərin emosiyalar yaratmağı bacarırdı. Şubertin mahnılarında mətn və musiqi arasında güclü harmoniya hiss olunur. O, Vilhelm Müller, Hötə, Şiller kimi şairlərin mətnləri ilə işləməyi sevirdi. Şubert hər bir şeirə özünəməxsus psixoloji ton verirdi. Bu səbəbdən o, lied janrının ən böyük yenilikçisi hesab olunur.

Motsartı özünün ruhani müəllimi sayırdı. O, Motsartın melodik zənginliyinə və düşüncə formasına heyran idi. Hətta gənclik illərində onun bəzi əsərlərini təqlid edirdi.

Şubertin maddi vəziyyəti ömrü boyu çox zəif olmuşdur. O, uzun müddət müəllimlik etmiş, lakin bu iş ona ağır gəlmişdi. Şubert musiqiyə tamamilə fokuslanmaq istəyirdi. Lakin əsərlərinin çoxu onun yaşadığı dövrdə geniş yayılmamışdı. Nəşriyyatlar onun əsərlərini çap üçün riskli hesab edirdilər. Buna görə də Şubertin qazancı çox az idi. Hətta dostlarının köməyi olmasaydı, o, ac qalardı

Bethovenə böyük hörmət bəsləyirdi. O, Bethovenin əsərlərini mütəmadi olaraq öyrənirdi. Şubert dəfələrlə Bethovenlə şəxsi görüş arzulamış, lakin utancaqlığı buna mane olmuşdu. Bethoven ölüm ayağında olarkən Şubert ona nota həsr etdiyi bir əsərini göndərmişdi. Deyilənə görə, Bethoven bu əsəri yüksək qiymətləndirmişdi. Şubert Bethovenin dəfnində tabut daşıyanlardan biri olmuşdur. Bu fakt onun ustadına olan rəğbətini göstərir.

Şubert çox produktiv bəstəkar idi və qısa həyatına baxmayaraq 1000-ə yaxın əsər yazmışdır. Onun yaradıcılığı simfoniyalar, kvartetlər, sonatalar, operalar və mahnılar daxil olmaqla müxtəlif janrları əhatə edir. O, fasiləsiz yazdığı üçün əsərlərinin çoxunu xoşbəxtlik və ilham impulsları ilə tamamlayırdı. Dostlarının dediyinə görə, Şubert üçün musiqi yazmaq nəfəs almaq qədər təbii idi. Onun yaradıcılıq prosesində qeyri-adi ritmi vardı. Bəzən bir gündə iki-üç mahnı yazırdı. Buna baxmayaraq, o, çox vaxt əsərlərini tamamlamağa macal tapmırdı. Bu səbəbdən bəzi yarımçıq əsərləri sonradan araşdırma mövzusu olmuşdur.

Şubert 15-dən çox opera yazmışdı, lakin onların yalnız bir neçəsi səhnəyə qoyulmuşdu. O dövrdə Vyana teatrlarının öz siyasi, estetik və kommersiya qaydaları vardı. Şubertin musiqisi isə çox vaxt bu standartlara uyğun gəlmirdi. Onun operalarının librettoları da bəzi hallarda zəif sayılırdı. Buna baxmayaraq, Şubert operada eksperimentlər aparmaqdan çəkinmirdi.

Şubert sağlamlıq baxımından çox zəif idi və 1822-ci ildə sifilis xəstəliyinə yoluxmuşdu. Bu xəstəlik onun həm fiziki, həm də psixoloji vəziyyətinə təsir edirdi. O, uzun müddət müalicə almış və tez-tez yorğunluq, qızdırma və ağrılarla mübarizə aparmışdı. Buna baxmayaraq, həmin illər onun musiqi istehsalının ən zəngin dövrlərindən biri olmuşdur. “Bitməmiş simfoniya”, “G.Q. Moll sonatası” kimi əsərlər məhz bu çətin illərdə yaranmışdır. Şubert xəstəliyinin kəskinləşdiyi vaxtlarda belə yaradıcılığı dayandırmırdı. Dostları onun iradəsinə və musiqiyə bağlılığına heyran qalırdı.

Şubert son illərində dostlarının evində yaşayırdı və sadə həyat tərzi sürürdü. Onun maddi vəziyyəti o qədər zəif idi ki, bəzən yemək pulunu belə çətinliklə tapırdı. Dostları Şober, Zonnleytner, Şpaun kimi adamlar ona həm mənəvi, həm də maddi dəstək verirdilər. Şubert üçün dostluq həyatda böyük dəyər daşıyırdı. O, təvazökar, utancaq, lakin eyni zamanda çox emosional və incəqəlbli insan kimi tanınırdı. Dostlarının dediyinə görə, o, ən kədərli anlarında belə zarafat etməkdən çəkinmirdi.

Frans Şubert 1828-ci ildə, cəmi 31 yaşında vəfat etmişdir. Onun ölüm səbəbi çox güman ki, ağır infeksiya və sifilis fəsadları idi. O, Bethovenin ölümündən cəmi bir il sonra dünyasını dəyişdi. Şubertin son günləri çox ağrılı keçmişdi, lakin o, yenə də bir neçə əsərin üzərində işləyirdi. Onun dəfni əvvəlcə "Währing" qəbiristanlığında olmuşdu. Daha sonra həm Bethovenin, həm də Şubertin məzarları Mərkəzi qəbiristanlığa köçürülmüşdür. Bu, onların Avstriya mədəniyyətindəki yüksək dəyərini göstərir.

Şubert ölümündən sonra dünya musiqisində qiymətini daha da artırmış nadir bəstəkarlar arasındadır. Onun əsərləri XIX əsrin ikinci yarısından etibarən geniş şəkildə ifa olunmağa başlamışdır. Robert Şuman, Fliks Mendelson, Yoxannes Brams kimi bəstəkarlar Şubertin musiqisini böyük dəyər kimi qəbul edirdilər. Xüsusilə, lied janrında onun yaratdığı məktəb dünya musiqisində yeni üslub formalaşdırmışdı. Simfoniyaları, kvartetləri və fortepiano əsərləri isə romantik dövrün bünövrəsi sayılır. Bu gün Şubert musiqisi həm emosional dərinliyi, həm də melodik zənginliyi ilə seçilir.

• Uzaqbaşı - Turində - Laslo Krasnahorkainin essesi
• Azər Turan: "Azərbaycan ədəbiyyatının Əlisəmid Kür müxalifliyinə ehtiyacı var..."
• İki evlilik və bir ömürlük həsrət - Emin Sabitoğlu kimdir?