Dünya ədəbiyyatında bir çox kitablar müxtəlif səbəblərlə – siyasi, dini, əxlaqi, ya da sosial səbəblərlə – müəyyən ölkələrdə, müəyyən zamanlarda qadağan olunub.
Kulis.az qadağan olunmuş 10 məşhur kitabın siyahısını təqdim edir.
1. "1984" – Corc Oruell
-
Qadağan səbəbi: Totalitarizmin sərt tənqidi
-
Qısa məzmun: Roman "Böyük qardaş"ın rəhbərlik etdiyi, bütün cəmiyyətin izlənildiyi və idarə edildiyi distopik bir gələcəyi təsvir edir. İnsanların azad fikirlərinin sıfırlandığı bir dövrdə baş qəhrəman Uinston Smit sistemə qarşı üsyan etməyə çalışır.
-
Qadağalar: SSRİ və bəzi sosialist ölkələrdə ideoloji səbəblərlə qadağan olunub. Eyni zamanda, ABŞ-nin bəzi ştatlarında da mübahisəli hesab olunaraq məktəb proqramlarından çıxarılıb.
-
Əhəmiyyəti: Siyasi senzuranın, informasiya manipulyasiyasının və azadlığın itirilməsinin tənqididir.
2. "Lolita" – Vladimir Nabokov
-
Qadağan səbəbi: Cinsi məzmun, pedofiliya mövzusu
-
Qısa məzmun: 40 yaşlı professor Humbert Humbertin 12 yaşlı qız Lo (Lolita) ilə qeyri-etik və ziddiyyətli münasibətlərini təsvir edir. Hadisələr Humbertin gözündən nəql olunur.
-
Qadağalar: İngiltərə, Fransa, Kanada, Yeni Zelandiya və Argentinada müəyyən müddət qadağan olunub.
-
Əhəmiyyəti: Əxlaq, aldatma və özünü doğrultma mexanizmlərini tənqid edən mürəkkəb psixoloji romandır.
3. "Səfillər" – Viktor Hüqo
-
Qadağan səbəbi: İnqilabçı fikirlər, kilsə və dövlətin tənqidi
-
Qısa məzmun: Jan Valjan adlı bir keçmiş məhbusun həyat hekayəsi fonunda Fransanın sosial ədalətsizliyi, yoxsulluğu və dini institutların riyakarlığı açıq şəkildə göstərilir.
-
Qadağalar: Bəzi monarxik və teokratik rejimlərdə, xüsusilə XIX əsrdə qadağan olunmuşdur.
-
Əhəmiyyəti: Azadlıq, bağışlama və insanlıq ideyalarını ön plana çəkir.
4. "Usta və Marqarita" – Mixail Bulqakov
-
Qadağan səbəbi: Dini və siyasi satira
-
Qısa məzmun: Şeytan Volandın 1930-cu illər Moskvasına gəlməsi və burada baş verən mistik, satirik hadisələri təsvir edir. Paralel olaraq Ponti Pilat və İsa hekayəsi də təqdim olunur.
-
Qadağalar: SSRİ-də uzun müddət çapına icazə verilməyib, müəllifin ölümündən sonra tam versiyası yayımlanıb.
-
Əhəmiyyəti: Dinin, inancın və totalitar sistemin ikililiyini mistik realizmlə tənqid edir.
5. "Farenheit 451" – Rey Bredberi
-
Qadağan səbəbi: Kitabların yandırılması və senzura ideyasının tənqidi
-
Qısa məzmun: Kitablar oxumağın qadağan olduğu gələcəkdə yanğınsöndürənlər evləri söndürmək əvəzinə, kitabları yandırır. Baş qəhrəman Qay Montag bu sistemdən uzaqlaşmağa çalışır.
-
Qadağalar: ABŞ-də bəzi məktəblərdə və konservativ dairələrdə "anarxiyanı təşviq edir" deyə çıxarılıb.
-
Əhəmiyyəti: Senzura və düşüncə azadlığının müdafiəsi baxımından klassik əsərdir.
6. "Əlvida, silah" – Ernest Heminquey
-
Qadağan səbəbi: Müharibə əleyhinə ruh və seksual mövzular
-
Qısa məzmun: I Dünya müharibəsi zamanı baş verən romantik münasibətlər fonunda savaşın mənasızlığı və insan itkiləri ön plana çıxarılır.
-
Qadağalar: Faşist İtaliyasında müharibəyə qarşı yazıldığına görə yandırılıb.
-
Əhəmiyyəti: Realist savaş təsvirləri və pasifist mövqeyi ilə fərqlənir.
7. "Cəsur yeni dünya" – Oldos Haksli
-
Qadağan səbəbi: Texnologiyanın və müasir cəmiyyətin tənqidi
-
Qısa məzmun: Texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş, lakin emosional və mənəvi olaraq kasad bir cəmiyyət təsvir olunur. İnsanlar laboratoriyada doğulur, emosiyalar süni şəkildə idarə olunur.
-
Qadağalar: ABŞ və İrlandiyada “seksual açıq-saçıq məzmun” səbəbilə tədris proqramlarından çıxarılıb.
-
Əhəmiyyəti: Texnologiyanın insan ruhuna təsiri və fərdiyyətin itirilməsi haqqında mühüm fəlsəfi suallar doğurur.
8. "Şeytan ayələri" – Salman Rüşdi
-
Qadağan səbəbi: Dini təhqir
-
Qısa məzmun: "Qurani-Kərim"in və İslamın bəzi aspektlərini simvolik şəkildə tənqid edən roman iki müsəlman aktyorun başına gələn fantastik hadisələrdən bəhs edir.
-
Qadağalar: İran və bir çox İslam ölkələrində qadağan edilib. Ayətullah Xomeyni Rüşdiyə ölüm fətvası verib.
-
Əhəmiyyəti: Azad söz, dini doqmalar və kimlik böhranı mövzularını araşdırır.
9. "Çevrilmə" – Frans Kafka
-
Qadağan səbəbi: Absurd və ekzistensial ideyaların təhlükəli hesab edilməsi
-
Qısa məzmun: Baş qəhrəman Qreqor ZamZa bir səhər oyananda özünü nəhəng bir böcəyə çevrildiyini görür. Ailəsinin və cəmiyyətin reaksiyası onun tənəzzülünə səbəb olur.
-
Qadağalar: Bəzi avtoritar rejimlərdə “insanlığı alçaldan" əsər kimi qadağan edilib.
-
Əhəmiyyəti: Kimlik, yadlaşma və insanın mənasızlıqla mübarizəsi kimi fəlsəfi mövzuları önə çəkir.
10. "Heyvanıstan" – Corc Oruell
-
Qadağan səbəbi: Kommunizmin açıq tənqidi
-
Qısa məzmun: Bir fermadakı heyvanlar insanların zülmünə qarşı üsyan edirlər. Lakin nəticədə, yeni qurulan sistem əvvəlkindən daha sərt və qəddar olur.
-
Qadağalar: SSRİ, Çin və Şimali Koreya kimi ölkələrdə uzun müddət qadağan edilib.
-
Əhəmiyyəti: Totalitarizm, lider kultu və inqilabların korrupsiyalaşması haqqında təsirli alleqoriyadır.
