Bu gün Flamand rəssam Antonio Van Deykin anım günüdür.

Kulis.az bu münasibətlə boyakar haqqında materialı təqdim edir.

Antoni Van Deyk barokko dövrünün ən təsirli portret ustalarından biri kimi tanınırdı. O, insanların daxili psixologiyasını ifadə etmək bacarığı ilə digər rəssamlardan fərqlənirdi. Bu üslub İngiltərə sarayında böyük rəğbət qazandı. Van Deyk bu xüsusiyyəti ilə Avropa təsviri sənətində yeni portret standartı yaratdı.

Van Deyk gənclik illərində Peter Paul Rubensin emalatxanasında çalışmışdı və onun ən istedadlı şagirdi sayılırdı. Rubensdən aldığı dərslər və emalatxana təcrübəsi sənət üslubunun formalaşmasında mühüm rol oynadı. O, müəlliminin rəng duyumunu və monumental fiqur quruluşunu öz yaradıcılığında zərifləşdirərək fərdi üsluba çevirdi. Van Deyk Rubensin ona göstərdiyi etimadı doğrultdu və tezliklə müstəqil rəssam kimi tanındı. Rubens onu bəzən böyük layihələrinə də daxil edirdi. Bu əməkdaşlıq Van Deykin Avropa rəssamlıq məktəblərində nüfuzunu artırdı.

Van Deykin ən parlaq dövrü İngiltərə kralı I Çarlzın sarayında keçmişdir. Kral onun sənətinə heyran idi və onu sarayın baş rəssamı təyin etmişdi. Van Deyk kral ailəsinin çoxsaylı portretlərini yaradaraq İngiltərə saray estetikası üçün yeni vizual dil formalaşdırdı. O, kralı həm əzəmətli, həm də insani tərəfləri ilə təsvir etməyi bacarırdı. Saray zadəganları da Van Deykə portret sifarişi verməyə can atırdılar. Onun yaratdığı “kralın at üstündə portreti” janrda klassikaya çevrildi. Bu əsərlər sonrakı əsrlərdə İngiltərə portretçilik məktəbinin nüvəsini təşkil etdi.

Van Deyk aristokrat portretlərində xüsusi bir zəriflik atmosferi yaradaraq yeni bir estetika yaratdı. Bu zəriflik həm pozalarda, həm geyim detalları, həm də fiqurun duruşundakı aristokratik incəlikdə özünü göstərirdi. Onun çəkdiyi insanlar səhnədə dayanan aktyorlar kimi görünürdülər. O, geyim toxumalarının – satenin, məxmərin, dantelin – parıltısını realist şəkildə verməyi mükəmməl bacarırdı. Bu texnika Van Deykdən sonra Avropa aristokrat portretçiliyinin əsas şablonuna çevrildi. “Van Deyk zərifliyi” ifadəsi sənət tarixində xüsusi termin olaraq qaldı. Bu üslub rəssamı həm dövrünün, həm də gələcək nəsillərin ilham mənbəyinə çevirdi.

Van Deyk İtaliyaya səfəri zamanı Venesiya rəssamlarının, xüsusilə Titsianın əsərlərindən dərindən təsirləndi. O, burada həm rəng palitrasını, həm də işıq-kölgə oyunlarını daha da zənginləşdirdi. İtaliyada yaratdığı əsərlər onun sənətində yeni mərhələ açdı. Bu dövrdə aristokratları və sənət himayədarlarını təsvir etdiyi portretlər diqqətlə qarşılanırdı. O, İtaliya saray dairələri ilə münasibətlər quraraq Avropa sənət səhnəsinə nüfuz etmişdi. Venesiya rəssamlığının yumşaqlığını Rubens məktəbinin dinamizmi ilə birləşdirməsi Van Deykə unikal üslub qazandırdı. Bu üslub onun gələcək şöhrətinin təməlini qoydu.

Van Deyk uşaqları təsvir edəndə onların təbii davranışlarını və hisslərini ustalıqla əks etdirirdi. O, uşaqları sadəcə kiçik böyüklər kimi deyil, özünəməxsus psixologiyaya malik fərdlər kimi təqdim edirdi. Hərəkətlərindəki incəlik, baxışlarındakı səmimilik onun uşaq portretlərini xüsusilə cəlbedici edirdi. İngiltərə kral ailəsinin uşaqlarını çəkdiyi portretlər Avropa saraylarında nümunəyə çevrilmişdi. Uşaqların geyimlərinin və əşyalarının detallı təsviri həmin dövrün saray mədəniyyətini də göstərirdi. Van Deyk bu portretlərdə öz emosional rəng duyumunu kəskin şəkildə ortaya qoyurdu. Bu janrdakı işləri hələ də dünya muzeylərinin ən qiymətli nümunələrindəndir.

Van Deyk rəng armoniyasında həm dinamiklik, həm də sakitlik balansını yaratmaqla tanınırdı. O, isti və soyuq rəngləri ustalıqla birləşdirərək fiqurun psixoloji ovqatını müəyyən edirdi. Xüsusilə yumşaq qəhvəyi, mavi və gümüşü tonlar onun əsərlərinin vizual imzasına çevrilmişdi. Rənglərlə yaratdığı atmosfer portretlərin emosional təsirini artırırdı. Onun koloristik yanaşması çoxsaylı rəssamlara ilham verdi və sonrakı dövr akademik sənətinin əsas komponentinə çevrildi. Van Deyk rəngləri yalnız dekorativ element kimi deyil, obrazın xarakterini açan vasitə kimi istifadə edirdi. Bu yanaşma onu barokko rəssamlığı içində fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri oldu.

Van Deyk çox məhsuldar rəssam idi və az ömür sürməsinə baxmayaraq böyük irs qoydu. O, sifarişləri vaxtında təhvil vermək üçün çox vaxt eskiz hazırlayıb, sonrakı detalları emalatxana köməkçilərinə tapşırırdı. Lakin fiqurun baş və üz hissəsini mütləq özü çəkirdi, çünki obrazın psixoloji ruhunu yalnız özü yarada bilərdi. Hər portretin ilkin kompozisiyasını dəqiq planlayır, sonrakı mərhələləri metodik şəkildə icra edirdi. Qısa müddətdə yüksək keyfiyyətli əsərlər yaratmaq bacarığı Avropada böyük heyranlıq doğururdu. Onun bu intensiv yaradıcılıq ritmi saray sifarişləri ilə sıx bağlı idi. Nəticədə Van Deyk barokko dövrünün ən zəngin irs qoyan portretçilərindən birinə çevrildi.

Van Deykin öz portretlərində göstərdiyi üçbucaq formalı kiçik saqqal sonradan “Van Deyk saqqalı” adı ilə məşhurlaşdı. Bu stil XVII əsrdə Avropa zadəganları arasında dəbə çevrildi. Rəssamın öz xarizmasını əks etdirən bu detal kişilik, zəriflik və aristokratik görünüş simvolu sayılırdı. Hətta bir çox portret sifarişçiləri də rəsm əsərində daha zadəgan görünsün deyə bu saqqal formasını saxlayırdılar. Van Deykin özünü təsvir etdiyi avtoportretlər trendin yayılmasında mühüm rol oynadı. Bu saqqal tərzi daha sonrakı dövrlərdə də bədii ədəbiyyatda və modada xatırlanırdı. Sənətçi bununla təkcə rəssam kimi deyil, stil ikonası kimi də tarixə düşdü.

Van Deyk cəmi 42 il yaşasa da, Avropa təsviri sənətində silinməz iz qoydu. Onun erkən ölümü sənət aləmində böyük itki kimi qarşılandı. Bu qısa ömürə rəğmən yaratdığı portretlər bir dövrün estetik dəyərlərini formalaşdırdı. Onun təsiri təkcə İngiltərədə deyil, Niderland, Fransa və Almaniya rəssamlıq məktəblərində də hiss edilirdi. Portretçilikdə quruluş, kompozisiya və aristokrat davranış norması məhz onun işləri əsasında standartlaşdı. Van Deyk öz dövrünün sosial və mədəni atmosferini vizual dildə sənədləşdirmiş oldu. Bu səbəbdən onun irsi bu gün də saray mədəniyyətini öyrənmək üçün ən qiymətli mənbələrdən sayılır.

• Yamaykalı reqqi əfsanəsi vəfat etdi
• "Qədir gecəsi də sərxoşam meydən...." - Ömər Xəyyamın rübailəri
• Qızı Çaplinlə evləndi, oğlu intihar etdi... - Dördqat Pulitser və Nobel mükafatçısı