Kulis.az Varisin “Dəhşətli yanğın” yazısını təqdim edir.
Payız
Biz hamımız küt rejissor, yarı-kor operator, zövqsüz dekorçu və əbləh prodüserlərik. Ancaq bununla belə, biz hamımız mahir aktyorlarıq.
***
Zəiflər həyatda buraxdıqları səhvlər üçün daim əzab çəkirlər. Güclülər isə səhvlərini unudurlar.
***
İdarənin giriş-çıxış qapısına «Gedərkən işıqları söndürməyi unutmayın!» sözləri yazılmış kağız vurulub. Əslində, bu adi sözlər olduqca böyük məna kəsb edir: Siz gedirsinizsə, işıqları da ardınızca söndürün! Qoy sizdən sonra dünya zülmətə bürünmüş olsun!
***
Yaradıcı insan beyni ilə söhbət edəndə nəsr yaradır, ürəyi ilə söhbət edəndə nəzm.
***
Qonaq otağımızdakı divar saatı həmişə geri qalırdı. Atamın qol saatı isə saniyəbəsaniyə dəqiqliklə işləyirdi.
Yəni, sahibiylə birgə gəzən, daim hərəkətdə olan qol saatı zamanla ayaqlaşa bilirdi, ancaq sükunət içində olan hərəkətsiz divar saatı isə zamandan geri qalırdı.
***
“Heç vaxt öz hisslərinizi naməlum adamlara açmayın. Tanımadığınız adama min dollar etibar edərsinizmi? Yox. Məgər hissləriniz bunca ucuzdur?”
Marqaret Kent
***
Məktəbli ikən Pionerlər sarayında musiqi dərnəyinə gedirdim. Fəridə müəllimimiz solfecio dərslərində əlindəki dəmir xətkeşi masanın üstünə vura-vura bir ifadə işlətməyi xoşlayırdı:
- Adajio, Adajio, birdən Alleqro!
O deyirdi ki, sonadək Adajio – ağır temp musiqini ürəksıxıcı edir. Eləcə də sonadək sürətli Alleqro tempində qalmaq da başağrıdıcıdır. Odur ki, uğurun formulası belədir: Adajio, adajio, birdən Alleqro!
Eynən həyatda da mütləq əksəriyyətimiz Adajio sürətiylə barışmışıq, ağır-ağır yaşamaqdayıq, heç nəyi çatdıra bilmirik. Bir ovucumuzsa Alleqroda həyat ritmimizi itirmişik, hey tələsərək, nəfəsimiz təntiyə-təntiyə gücümüzü sərf edib qurtarmaq üzrəyik.
İndi bizlərə bir həyat müəllimi lazımdır ki, dəmir xətkeşiylə əllərimizin üstünə döyəcləyərək: - Adajio, adajio, birdən Alleqro!, - söyləsin.
***
Müasir dünya nəsrinin ən böyük nümayəndələrindən biri, əsl virtuoz və əsl yaradıcı, zəmanəmizin ən sonuncu panteisti, bəşəriyyətin xaosla dolu bu gününə və müəmmalı gələcəyinə hamıdan çox narahat olan ən böyük skeptik və pessimist, öz qəhrəmanları ilə birgə özü də qurduğu xəyali dünyada yaşayan Joze Saramoqa. Postmodernizmin sonuncu bastionu.
Onun «Korluq» adlı hələ ki, ən axırıncı romanını təəccüb və heyrətlə oxudum. Uzun müddət qapı-pəncərəni açmadım ki, birdən özüm də müdhiş korluq epidemiyasına yoluxaram.
***
Vəzifəli və hədsiz imkanı olan bir tanışım elə beləcə də söylədi: İmkansıza əl tutmaq Allaha qarşı üsyan etmək, ona qarşı çıxmaq deməkdir. Çünki Allah məsləhət bilsəydi, onu imkansız etməzdi.
***
Həyat – ölümə qədər aldığımız bir möhlətdir, vəssalam.
***
Kimlərinsə köksündə ürək yerləşir, kimlərinsə – ət parçası.
***
Baharı sevdiyim qədər də payızı sevmirəm. Əslində, payız hiss və həyəcanı oyadan, ruhun ən ac olduğu, qida tələb etdiyi bir fəsildir. Onu sevdikcə sevmək olar. Doymadan, usanmadan...
Amma payızın rəngi sanki ayrılığın rəngiylə eynidir: Qısa – beş-on günlük ayrılıqlar açıq-sarı rəngdə olurlar. Uzun ayrılıqlar nisbətən tünd-qəhvəyi rənglidir. Əbədi ayrılıqlar isə lap tünd rəngdədir, qaraya çalırlar...
Necədir, payız meşəsinin nəm torpağı və xəzəl yarpaqları üzəriylə torpaq-yarpaq qarışığının qoxusunu uda-uda lap dərinliklərə gedəsən və azaraq orada qalasan, bir də geri qayıtmayasan?
(“Son məktub” romanından)
Qış
Zahirimizi gizlətmək üçün divarlar ucaldır, daxilimizi gizlətmək üçünsə yalanlar uydururuq.
***
Birinin taleyi 5 min manatlıq «Parker», birininki isə 20 qəpiklik Çin qələmiylə yazılıb. Fərqi duyursunuzmu?
***
Dünyaya gəlməyimiz – həyat adlı idarədə işə düzəlməyimizdir.
İşimizin adı isə yaşamaqdır. Bir gün müqavilə müddətimiz bitəcək və işdən azad ediləcəyik.
Bu, ölümdür.
Ola da bilsin, işin ağırlığına tab gətirməyib özümüz öz xahişimizlə işdən getdik.
Bu isə intihardır.
***
Necə ki, klassik ədəbi aşiq etalonu kimi ilk öncə yadıma Füzulinin Məcnunu düşür, eləcə də müasir ədəbi aşiq kimi dərhal Anarın Zaurunu və Elçinin Baladadaşını xatırlayıram.
***
Ötən əsrin əvvəllərində müğənnilik etmiş Seyid Mirbabayev sonradan neft kəndxudasına çevriləndə və zənginləşəndə müğənnilik dönəmindən utanırmış, harada valını görürmüşsə alıb sındırırmış.
Amma indi siyasi arenada əqidəsini dəyişənlər keçmişləri üçün əsla utanmırlar.
***
Ürək o qədər dərdlə yüklənəcək ki, bir gün ağırlığa tab gətirə bilməyib bədənin dərinliyində qərq olacaq...
***
Rus poeziyasında xüsusi yeri və çəkisi olan iki şairi – Osip Mendelştamla İosif Brodskini bir çox şeylər birləşdirir. Ən əsası isə 60 ildən sonra birincinin nisbətən sadə həyat fəlsəfəsi ikinci tərəfindən nisbətən mürəkkəb şəkildə inkişaf etdirilib.
Soyuq, fənərlərin verdiyi azacıq işığin darıxdırıcı qaranlığı, Yeni il küknarlarını bəzəyən oyuncaq canavarlar, ölü kətanı xatırladan səma, ətrafdakı yad və laqeyd insanlar toplusu, həyatdan öldürücü dərəcədə yorulmaq və şirin həblər udmaq təsəllisi...
Osip Mendelştam:
“Tutqun payız və qış mənzərələrinin daimi növbələşməsi, işığa, hərarətə olan həsrət, çiçəyin üstünün tozu anlamında insanın çiyninin ağırlığı, küləkdən, nəmişlikdən və donmuş dənizin əksindən ibarət natürmort, ərzaq növbəsinə dayanmış qəzəbli və ac insanlar, axının əksinə getmək istəyən su damlası...”
İosif Brodski:
“Və hər ikisinin daxili üsyanı, harayı, sonra pıçıltıları və son anda susmaları...
Silentium!!!”
***
Bəzən qorxu, bəzən həyəcan, bəzən ümidsizlik. Sabahı düşünmənin kardioqramı...
***
Məmməd Əmin Rəsulzadə söyləmişdi: «Bir millətin yeni nəsli əskisinə nəzərən daha az kültürlü və daha az təcrübəli olarsa, o millətin varlığı və istiqbalı təhlükəyə məruz qala bilər».
Bu gün bu fikir xüsusən aktual olmalıdır.
***
Madridi açıq səma altında muzey adlandırdım ilk dəfə görəndə. Burada o qədər tarixi abidə, arxitektura şedevri var ki, baxdıqca gözlərin alacalanır. Xüsusən, məni abidələr təsirləndirdi. Bir şəhərdə nə qədər abidə ola bilərmiş. Az qala hər tində, hər küçə qovşağında monumental abidəyə rast gəlirsən. Ən müxtəlif ölçüdə, ən müxtəlif yaşda, təyinatda olan bu abidələr həm ölkənin, şəhərin tarixini ortaya qoyur, həm də bir füsunkarlıq, gözəllik gətirir.
Puerto del Sol meydanında şəhərin simvolu sayılan çiyələk kolunun yanında dayanmış ayı abidəsinə rast gəlirsən.
Bir addım aralıda əsatirə görə səmadan enmiş şeytanın – Lüsiferin abidəsi ucalır.
Palas-de-Torosda – öküz döyüşü sarayının qarşısında öküzlə döyüşən qoleadorun əzəmətli əksi göz oxşayır.
«Real» fanlarının klub qələbələrini qeyd etdikləri eyniadlı meydandakı Sibelis fontanında şir qoşqusunda əyləşmiş əfsanəvi Sibelisin abidəsi öz misilsiz heykəltəraşlıq həlli ilə seçilir.
Palas-Mayorda Kral III Filippin at belində möhtəşəm tunc abidəsinə rast gəlirsən.
Oturaraq qarşısında dayanmış Don Kixotla Sanço Pansonu seyr edən məşhur ispan yazıçısı Migel de Servantesin mürəkkəb kompozisiyalı abidəsi isə İspaniya meydanına yaraşıq verir.
Mən yüzlərlə abidədən öz təsnifatıma görə bir neçəsini sadaladım – şəhər rəmzi, dini obraz, maraq və əyləncə obyekti, əfsanəvi qəhrəman, hökmdar, mədəniyyət xadimi...
Madriddə hətta sərnişinə, tələbəyə, dalandara da abidə qoyulub, biləsiniz.
Ən əsası, bu şəhərdə abidə qoymaq ənənəsi çiçəkləndiyi halda abidə dağıtmaq ənənəsi yoxdur. Nə formasiya dəyişikliyi, nə hakimiyyət çevrilişləri, nə mədəni inqilablar özündən əvvəlkiləri düşmən elan edib abidələrini aşırmayıb.
Hətta qəddar Franko rejimi, daxili vətəndaş müharibələri, millətçilik dalğalı terror aktları belə bu ölkədə bir abidənin «burnunu qanatmayıb».
***
Tarın simlərini qırıb onu adi taxta parçasına çevirmək – dəyərli olanı dəyərsizləşdirmək...
***
Həmişə özümü uçuşu təxirə salınan təyyarənin pilotu kimi hiss etmişəm. Bu gözlənti bir anlıq, bir müddətlik olur. Ünvana, məqsədə çatmaq sevinci təxirə salınma vaxtı qurtarıncaya qədər yubansa da, içində bir əminlik olur ki, bu üzücü müddət tezliklə bitəcək. Və sən mavi səmalara – öz xoşbəxtliyinə qovuşacaqsan. Amma indi uçuşu ləğv edilən təyyarənin pilotu kimiyəm.
(«Son məktub» romanından)
Yaz
Görəsən plastik cərrahiyyə əməliyyatına gedib alın yazımızı dəyişə bilərikmi?
***
Yaxşıları təltif etmək – heç də pisləri cəzalandırmaq demək deyil.
***
Bir eyvan qonşumuz var idi, Cəlil dayı. O vaxt «Neftçi» SSRİ çempionatında çıxış edirdi, güclülər dəstəsinin 16 komandasından biri idi. Məktəbli olsam da qatı futbol azarkeşi idim.
Bakıdakı bütün oyunlar bitəndə təqvimi əzbər bilən Cəlil dayı eyvanı taqqıldadıb məni çağırtdırar və «Neftçi neynədi?» soruşardı. Hesabı öyrənər, əgər qollar vurulmuşdusa kimin vurduğunu, ümumən oyunun necə keçdiyini soruşardı.
Evlərində televizorları var idi, televizorları işlək vəziyyətdəydi, evlərində televizora baxmaq uğrunda rəqabət-filan da yox idi. Amma nədənsə Cəlil dayı heç vaxt matça baxmazdı...
Sən bu cür dəqiqliklə çempionatın təqvimini biləsən, bu cür incəliklərinə kimi hər bir oyun barədə soruşasan, ancaq özün oyunlara baxmayasan?
Əfsus ki, bu sualı təxirə sala-sala çox-çox sonra, artıq tələbəykən verməyi qərarlaşdıranda Cəlil dayının vəfatı xəbərini eşitdim, sualım cavabsız qaldı.
İndi hər «Neftçi» oynayanda Cəlil dayı yadıma düşür, yenə həmin sualın cavabını axtarıram. Bəzən xırda sirləri vaxtında öyrənməyi lüzumsuz sayıb Sirlər xəzinəsi yaradırıq.
***
Heç vaxt «Bundan pisi daha mümkün deyil» dərəcəsində pis olmur. Odur ki, pisi çox da pisləmək lazım deyil.
***
Sözləri yanaşı düzüb heca və qafiyə qayda-qanuna riayət etməklə şairlər diyarında minlərlə insan şeir yazmaqda, on minlərlə insan da bu söz yığınına şeir söyləməkdə, onları da şair adlandırmaqdadır.
Belədə, bəs hərfin, səsin, sözün, ifadənin, cümlənin məna çalarlılığından, sehrindən, sirrindən, gözəllik və dərinliklərindən çələng toxuyaraq fikir imperiyası yaradan Ramiz Rövşən, Vaqif Səmədoğlu kimdir?
Qəfil gün doğsa bir gecə,
Min-min gizli günah görsək,
Üstünü örtə bilməsə,
Bu dünyanı çılpaq görsək,
Başımıza hava gələr,
Ağlımız çaşar bəlkə də.
Hamı birdən baş götürüb
Dünyadan qaçar bəlkə də.
Ramiz Rövşəndəndir.
Nə varım var, nə barxanam,
Ömür yükü bağlamağa.
Allah, məni yarı öldür,
Yarı saxla ağlamağa.
Bu da Vaqif Səmədoğlunundur.
***
Baharda təbiət oyanacaq. Görəsən ümidlər də oyanacaqmı?
Moskva üçün Kreml, Paris üçün Yelisey çölləri, İstanbul üçün Taksim, Kiyev üçün Xreşşatik, Bakı üçün Torqovı nədirsə, Sumqayıt üçün də «Karvan» Ticarət Mərkəzi o idi. Bura ətraf küçəsiylə birgə alış-veriş anlamından çıxmış, kütləvi gəzinti, ünsiyyət məkanına çevrilmişdi.
Üstəlik də minlərlə insan buradan evinə çörək aparırdı. (Şəhər əhalisinin yarısı Bakıdan, yarısı da ticarətdən dolanır).
«Karvan»da baş vermiş dəhşətli yanğın şəhər üçün böyük itki oldu. Bankdan kredit götürüb mal almış yüzlərlə insan yanmış mallarına baxıb göz yaşı axıdır, nəsə bir salamat şey tapmaq üçün külün içində eşələnirdi.
Mənə ən çox təsir edən isə ticarət mərkəzinin bazarında üç kisə kartofu yanmış məcburi köçkün oldu.
O, qapqara közə dönmüş kartofların salamat yerini axtarır, tapan kimi qoparıb yeyirdi...
***
Eyni sözü qətiyyətlə də, adi qaydada da, qorxa-qorxa da söyləmək olar. Hər birində bu söz bir başqa təəssürat oyadacaq.
İntonasiya - sözün libasıdır.
***
Dünyaya yüzlərcə məşhur mütəfəkkirlər, rəssamlar, bəstəkarlar, yazıçılar, alimlər, dövlət xadimləri, komandanlar gəlib gediblər. Ancaq onların heç birinə şəkli 100-lük ABŞ dollarına həkk olunmuş və bütün dünyada balacadan böyüyədək hamı tərəfindən tanınan Bencamin Franklinin xoşbəxtliyi nəsib olmayıb.
***
SSRİ-nin rəhbərlərindən biri olmuş Nikita Xruşşovdan sitat: «Xoşbəxtlik var-dövlətdə deyildir. Dahi Vladimir Lenin demişdir ki, ən qiymətli şey qızıl deyil, insandır. Lenin deyirdi ki, insanlar kommunizm qurduqda ictimai ayaqyollarına qızıldan naxış vuracaqlar».
Yaşlı insanların əksəriyyətində bir SSRİ nostalgiyası duyulur. Əlbəttə, ictimai ayaqyollarına qızıldan naxış vurmağı qaçırmaq çox üzücüdür.
***
Sən demə, dünyada müvəqqəti qədər daimi olan heç nə yox imiş...
***
Ən başda insanların şax gəzənləri, ortada büdrəyənləri, ən aşağıda isə yıxılmışları dayanır. Biz – səninlə büdrəyənlərik, ortadayıq. Güc tapsaq, qayıdıb əvvəlkitək şax gəzəcəyik, tapmasaq, yıxılacağıq.
(«Son məktub»dan)
Yay
İnsanlar iki yerə bölünür – səninlə birgə gülənlər və sənə gülənlər.
***
Biz hamımız susmağa məhkumuq. Ancaq bəzilərimizin müticəsinə, qorxaqçasına susması fonunda bəzilərimizin yeganə təsəllisi mərdliklə, cəsarətlə susduğunu düşünməsidir.
Razılaşın ki, zəif təsəllidir.
***
Memuar yazanlar heç vaxt səmimi olmurlar. Axı keçirdiyin bütün hissləri kağıza köçürmək mümkünsüzdür. Hansı yazıçı öz qibtə və paxıllığını, qəzəb və nifrətini, şəhvəti hisslərini olduğu kimi kağıza köçürər?
Başqalarının taleyini yazarkən tam səmimi ola bilsələr də, öz talelərini yazanda yazıçılar büsbütün qeyri-səmimi olurlar.
Mən memuarlara inanmıram.
***
Ha boylan, ha barmaqlarının üstündə dur, ha hoppan, yenə də dənizin əks sahilini görə bilməyəcəksən.
***
Məşhur ispan filosofu Baltazar Qrasian söyləyib: “Elə et ki, ətrafının həmişə sənə ehtiyacı olsun. Sıxılıb şirəsi çıxarıldıqdan sonra meyvə ən yaxşı halda zibil qabının qonağı ola bilər. Yanğısını söndürdükdən sonra insan bulağa arxa çevirib gedər”.
Biz azərbaycanlılarda da buna uyğun məsəl var: “Bağda ərik var idi, salam-məlik var idi...”
Demək, bu dönəmdə bizim üçün ən əsas məsələ bağımızdakı əriyimizin qurtarmasına imkan verməməkdir. Hər halda qurtaranda isə, budaqdan süni ərik - butafora asmaq lazımdır.
***
«Peterburqda ilk dəfə fil XVIII əsrin 30-cu illərində peyda olub. Onu imperatriça Anna İvanovnaya İran şahı Nadir şah hədiyyə edib. Hazırkı mühəndis qəsrinin yerində əzəmətli Fil sarayı tikilib, orada fillərlə yanaşı Nadir şahın göndərdiyi fil təlimatçısı da yaşayıb. Təlimçi fil üçün illik 365 pud buğda unu, 28 pud şəkər və 100 vedrə araq-çaxır tələb edirmiş...»
«Qolos Ryazani» №12, 1991.
P.S. Kim istəyər ki, ona fil bağışlansın?
***
Uşaq dünyası çox maraqlıdır. 2 yaş yarımlıq qızıma ötən gün gözoxşayan bir gəlincik alıb vermişdim. Yatanda da bu gəlinciklə yatırdı. Bütün günü əlindən yerə qoymurdu.
Dünən bir qohum bizə gələndə qızıma ucuz, keyfiyyətsiz gəlincik gətirdi. Qızım bahalı gəlinciyini tullayıb dərhal bu təzədən yapışdı.
Uşaq üçün yaxşı-pis, bahalı-ucuz fərqlənməsi yoxdur, yalnız təzə-köhnə fərqlənməsi var.
***
Düşüncə qərar verəndə səhv etmək ehtimalın cüzi olur. Ancaq qəlb qərar verəndə əksər halda yanlışlığa yol verirsən.
***
Yayda Kuşadasında dincələndə oradakı azərbaycanlı ailələrinin öz aralarında rusca danışmasına diqqət etdim.
Bir türk öyrətmən dedi ki, bizlər də ingiliscə rahat danışırıq. Amma öz aramızda nədən yabançı dildə danışmalıyıq? Sizsə bununla fəxr edirsiniz ki, dilinizə həqarət göstərirsiniz.
***
Biz it hürən tərəfə deyil, işıq gələn tərəfə getdik. Nə yazıq ki, işıq gələn tərəfdə bizə it hürdü.
***
Qəm etməyək!
Birtəhər güc, iradə, dözüm toplasaq, bu kədəri də ram edər, bu dərddən də üzülüşərik.
Yetər ki, inanaq və sınmayaq!
(Yenə də «Son məktub»dan)
P.S. Hər kəsin içində bir yanğın var. Bəzilərinin yanğını öz içini yandırır. Belələri əksəriyyətdir. Ancaq bəziləri də var ki, onların yanğını ətrafı yandırıb kül edir.
