Kulis.az ispaniyalı yazıçı Manuel Rivasın "Kəpənək dili" hekayəsini təqdim edir.
Manuel Rivas ispaniyalı yazıçı, şair və jurnalistdir. Müasir ispan ədəbiyyatının ən parlaq nümayəndələrindən biri hesab olunur. Onun üslubunu “qalisiya magik realizmi” adlandırırlar. “El Pais”, “Diario 16” kimi məşhur qəzetlərlə əməkdaşlıq edib. 9 şeir antologiyasının və 14 romanın müəllifidir. “Dülgərin qələmi” romanı ən məşhur əsərlərindən biridir. Bu roman əsasında film də çəkilib. Rejissor Xose Luis Kerda “Kəpənək dili” hekayəsi əsasında eyni adlı filmi çəkib və bu filmə görə Qoyya mükafatına layiq görülüb.
– Hə, nə olub, Sərçə? Görək bu il kəpənək dilini görə biləcəyikmi?
Müəllim neçə vaxt idi ki, İctimai Təlimat İnstitunun mikroskop göndərməyini gözləyirdi. Həmin aparatın kiçik, görünməz şeyləri böyütməsindən o qədər danışmışdı ki, onları doğrudan da görməyə başlamışdıq. Onun həvəsləndirici sözləri bizə eynən böyüdücü linzalar kimi təsir göstərirdi.
– Kəpənək dili saat yayı kimi qıvrım xortumdan ibarətdir. Kəpənəyin bir çiçəkdən xoşu gələndə bu xortumu açır və şirə sovurmaq üçün kasacığa tuşlayır. Heç barmağınızı isladıb şəkər qabına batıranda ağzınızda şirinlik hiss etmisinizmi? Həmin an sanki barmağınızın ucu dilinizin ucuna çevrilir, elə deyil? Kəpənəyin dili də belədir.
Onda hamımız kəpənəklərə paxıllıq edərdik. Nə gözəldir! Əlvan kostyumlar geyinib bütün dünyanı gəzir, şərbət çəlləkləri ilə dolu tavernalara bənzəyən çiçəklərdə fasilə verirdilər.
Müəllimimi elə çox istəyirdim ki! Əvvəlcə valideynlərim buna inanmırdılar. Müəllimi bu qədər sevməyimi anlaya bilmirdilər. Balaca olanda gözümü məktəblə qorxudurdular. Bu cümlə həmişə qamçı kimi havada yellənirdi: “Məktəbə gedəndə görərsən!”
Əksər cavanlar kimi mənim iki əmim də Mərakeşdəki müharibəyə getməmək üçün Amerikaya köç etmişdilər. Mən də məktəbə getməməyin dərdindən Amerikaya köçmək xəyalı qururdum. Hətta bu əzabdan canını qurtarmaq üçün dağa qaçan uşaqlar barədə əhvalatlar da gəzirdi. Onlar iki-üç gün sonra, Barranko-del-Lobo qaçaqları kimi buza dönmüş halda, bir kəlmə belə danışmadan ortaya çıxırdılar.
Altı yaşım olacaqdı, hamı mənə Sərçə deyirdi. Yaşıdlarım artıq işləyirdilər. Amma mənim atam dərzi idi, nə torpağı, nə də mal-qarası vardı. Onun kiçik tikiş atelyesində qurdalanmaqdansa, dağ-dərəni gəzməyə üstünlük verirdim. Ona görə də günün çox hissəsini Alamedada ora-bura qaçaraq keçirirdim. Mənə Sərçə ləqəbini verən də burada zibilləri və quru yarpaqları yığan Kordeyro idi.
– Lap sərçəyə oxşayırsan – demişdi.
Bəlkə də heç vaxt məktəbə başlamazdan əvvəl keçirdiyim yay boyu qaçdığım qədər qaçmamışdım. Dəli kimi qaçırdım, bəzən Alamedanın hüdudlarını keçir, gözlərimi Sinay dağının zirvəsindən çəkmədən uzaqlara qaçır, bir gün qanadlarımın çıxacağını, uçub Buenos-Ayresə gedəcəyimi xəyal edirdim. Amma heç vaxt bu sehirli dağı keçə bilmədim.
– Məktəbə gedəndə görərsən! – atam bunu əsl əziyyət kimi xatırlayırdı. Guya müəllimi “q” əvəzinə “x” deyənlərin nitqini düzəltmək üçün az qala qlandalarını qoparırmış… – Hər səhər “Qırx qazan qırx küp qulpu, xub qırx qazan qırx küp qulpu” yanıltmacını deməli idik. Qırx qazana görə çox döyülmüşük!
Əgər məni qorxutmaq istəyirdisə, bunu bacarmışdı. Məktəbə gedəcəyim gündən əvvəlki gecə yata bilməmişdim. Yatağımda büzüşmüşdüm, məhkum sıxıntısı ilə qonaq otağındakı divar saatının səsini dinləyirdim. Nəhayət qəssab önlüyü kimi qırmızı səhər açıldı. Valideynlərimə xəstələndiyimi desəm, yalan demiş olmazdım. Qorxu siçan kimi içimi gəmirirdi.
…Və həmin gün işəməyimi qaçırdım. Özü də yatağıma yox, məktəbdə olanda işəmişdim. Çox yaxşı xatırlayıram. Artıq neçə il keçib, amma mən hələ də ayaqlarıma yayılan ilıq, utancverici nəmliyi hiss edirəm.
Axırıncı partada otururdum və burdan çıxıb Alamedaya qaçana qədər heç kimin məni görməyəcəyi ümidi ilə əyilib qalmışdım.
– İndi isə siz, ayağa qalxın görüm!
Bəxtim heç vaxt gətirməyib. O an gözlərimi qaldırıb bu əmrin mənə ünvanlandığını dəhşət içində anlayıram. Gözümə böcək kimi iyrənc görünən müəllim xətkeşini mənə tuşlamışdı. Balaca, taxta xətkeş mənə Əbdül-Kərimin nizəsi kimi görünmüşdü.
– Adınız nədir?
– Sərçə.
Bütün uşaqlar qəşş eləyib özündən getdi. Elə bil, qulaqlarımda boş bankalar cingildəyirdi.
– Sərçə?
Heç nə xatırlamırdım. Adımı da unutmuşdum. İndiyədək bildiyim hər şey beynimdən silinib getmişdi. Valideynlərim belə yaddaşımda yoxa çıxmağa başlayan iki bulanıq fiqur kimiydi. Sıxılaraq pəncərəyə tərəf baxdım, gözlərim Alamedanın tanış ağaclarını axtarırdı ki, işədim. O biri uşaqlar bunu görən kimi gülüş səsləri daha yüksəldi və artıq qamçı vıyıltısı kimi səslənməyə başladı. Qaçdım.
Dəli kimi qaçırdım. Elə qaçırdım, elə qaçırdım ki… ancaq yuxularımda məni izləyən Torbalı kişidən bu cür qaçardım. Müəllimin arxamca qaçdığından əmin idim. Onun nəfəsini boynumda hiss edirdim, sanki uşaqlar da tülkü qovalayan tazı kimi məni izləyirdilər. Amma pavilyonun yanına çatanda çevrilib arxamca heç kimin düşmədiyini gördüm. Mən tər və sidik içində qorxularımla baş-başaydım. Pavilyon boş idi. Heç kim baxmasa da, mənə elə gəlirdi ki, bütün kənd gizlənib, onlarla qınaq dolu göz pəncərələrin arxasından məni güdür, qeybətcil dillər isə ləngimədən xəbəri valideynlərimə çatdıracaqdılar. Ayaqlarım əvəzimə qərar verdi. Mən indiyə qədər özümdə görmədiyim qətiyyətlə Sinaya tərəf addımladım. Bu dəfə Korunyaya qədər gedəcəkdim və gizlincə Buenos-Ayresə yola düşən gəmilərdən birinə minəcəkdim.
Amma Sinayın zirvəsindən dəniz görünmədi, əvəzində qarşıda başqa, daha hündür dağ ucalırdı. Onun sıldırım qayaları keçilməz qalanın qüllələrini xatırladırdı. İndi həmin gün nəyə nail olduğumu heyrət qarışıq melanxoliya ilə xatırlayıram. Mən zirvədə tək idim, daşın üstündə, ulduzların altında əyləşmişdim, aşağıda isə fənərlə məni axtaranlar qaranlıqda atəşböcəkləri kimi süzülürdülər. Adım it ulaşmalarının arasından gecəni dəlib keçirdi. Amma mən sakit idim. Sanki qorxu eşiyini keçmişdim. Ona görə də Kordeyronun güclü kölgəsi yanımda peyda olanda nə ağladım, nə də müqavimət göstərdim. O, gödəkcəsini çiynimə saldı və məni qucağına götürdü.
– Sakit ol, Sərçə, hər şey yaxşıdır.
Həmin gecə anamın qucağında rahat-rahat yatdım. Məni heç kim danlamadı. Atam mətbəxtə sakitcə siqaret çəkirdi, dirsəklərini masaya söykəyib külqabında siqaret kötüklərini qalaqlayırdı. Lap nənəm öləndə olduğu kimi.
Deyəsən, anam gecə boyu əlini üstümdən çəkməmişdi. Sonra məktəbə də zənbil kimi daşımışdı. Bu dəfə ürək eləyib müəllimin üzünə baxa bilmişdim. Sifəti qurbağanı xatırladırdı. Gülən qurbağanı. O, mehriban təbəssümlə yanağımdan bir çimdik aldı.
– Adın xoşuma gəlir, Sərçə.
Bu çimdik mənə şəkərli qəhvənin acılığını hiss etdirdi. Amma bu hələ harasıydı, o, tam sakitlik içində əlimdən tutub məni öz masasına apardı və öz stulunda əyləşdirdi. Özü isə ayaqüstə qaldı, kitab götürüb dedi:
– Yeni əməkdaşımız var. Hamımız tanışlığa şadıq və onu alqışlayaraq qarşılayacağıq, elə deyil?
Elə bildim, yenə işəyəcəm, amma bu dəfə sadəcə gözlərim nəmləndi.
– Yaxşı, indi yeni şeirə başlayacağıq. Növbə kimindir? Romualdo? Gəl, Romualdo, yaxınlaş. Bilirsən də, asta-asta və yüksək səslə.
Romualdo qısa, gülməli şalvar geyinmişdi. Ayaqları çox uzun və qaraydı, dizləri yara içindəydi. “Qaranlıq və soyuq qış…”
– Bir dəqiqə, Romualdo. Nə oxuyacaqsan?
– Şeir, sinyor.
– Bəs adı nədir?
– “Uşaqlıq xatirəsi”. Müəllifi Antonio Maçadodur.
– Əla, Romualdo, davam et. Təmkinli və yüksək səslə. Vurğulara diqqət elə.
Romualdo adlı altamiralı bu oğlanı ananasla dolu torbalar daşıyanda görmüşdüm. O, siqaret çəkənlər kimi boğazını arıtlayıb Manolo Suarezin radio yayımları kimi inanılmaz və möhtəşəm səslə oxumağa başladı.
“Qaranlıq və soyuq qış günü.
Məktəblilər dərsdədir.
Pəncərənin o tayında monoton yağış.
Bu tayında sinif otağı.
Qaçaq Qabilin və al-qırmızı ləkəli Habilin
təsvir olunduğu plakat…
– Əla. Monoton yağış deyəndə nə nəzərdə tutulur, Romualdo? – müəllim soruşdu.
– Yəni ki, leysan gedir, don Qreqorio?
– Dua eləmisən? – anam atamın gün ərzində tikdiyi paltarı ütüləyəndə soruşdu.
Mətbəxdəki qazandan acı turpun ətri yayılırdı.
– Hə, – desəm də, əmin deyildim. – Qabillə Habil haqqında nəsə danışdıq.
– Lap yaxşı, – dedi anam, – heç bilmirəm, niyə təzə müəllimin ateist olduğunu deyirlər.
– Ateist nədir?
– Allahın olmadığını deyən adam, – anam əli ilə bunun xoşagəlməz olduğunu bildirib ciddi-cəhdlə şalvarın qırışlarını ütüləməyə davam etdi.
– Atam da ateistdir?
Anam ütünü yerə qoyub gözlərini mənə zillədi.
– Atan necə ateist ola bilər axı? Bu axmaq sualı hansı cürətlə verirsən?
Dəfələrlə atamın Allaha küfr etdiyini eşitmişdim. Bütün kişilər beləydi. İşləri düz gətirməyəndə yerə tüpürüb Allah haqqında dəhşətli şeylər deyirdilər. Əsasən də iki cümləni eşidərdim: “Allaha da lənət olsun, şeytana da lənət olsun”. Mənə elə gəlirdi ki, yalnız qadınlar həqiqətən Allaha inanırlar.
– Bəs şeytan? Şeytan da var?
– Əlbəttə!
Qazan qaynadı, qapağı oynamağa başladı. Onun yekə ağzından buxar çıxdı, köpük və tərəvəz tökülməyə başladı. Bir pərvanə naqildən asılmış lampanın ətrafında dövrə vururdu. Anam hər dəfə nəsə ütüləməli olanda qaşqabaqlı olardı. Şalvarın ayağındakı qatların üstü ilə gedəndə üzü gərgin olardı. Lakin bu dəfə sakit, hətta bir qədər kədərli idi, sanki çarəsiz biri haqqında danışırdı.
– Şeytan da bir vaxtlar mələk idi, lakin pisliyə seçdi.
Pərvanə lampaya dəydi, lampa yellənib kölgələri hərəkətə gətirdi.
– Bu gün müəllimim dedi ki, kəpənəklərin də dili olur. Saat yayı kimi açılan uzun dil. Madriddən bizə aparat göndərəcəklər və ona yaxından baxa biləcəyik. Səncə, kəpənəklərinin dilinin olmağı yalana oxşamır?
– Əgər müəllimin belə deyirsə, deməli, düzdür. Yalana oxşayıb həqiqət olan o qədər şey var. Məktəb xoşuna gəlir?
– Çox. Özü də müəllim bizi vurmur.
Yox, don Qreqorio adamı vurmurdu. Əksinə, qurbağa sifəti həmişə gülürdü. İki nəfər tənəffüs vaxtı dalaşanda, müəllim onları çağırar, “qoça oxşayırsınız” deyər və əl sıxışmağa məcbur edərdi. Sonra iki davakarı bir parta arxasında əyləşdirərdi. Mən də ən yaxşı dostum yekəpər, mehriban və yöndəmsiz Dombodanla belə tanış olmuşdum. Yanağı xallı başqa bir oğlan da vardı, adı Eladio idi. Bax onu yaxşıca çırpardım, amma qorxurdum ki, müəllim bizi əl sıxışmağa məcbur edər və məni Dombodandan uzaqlaşdırar. Don Qreqorio çox narazı olduğunu sükutla bildirərdi.
– Siz susmasanız, mən susmalı olacam.
Bunu deyib pəncərəyə yaxınlaşar, yorğun baxışlarını Sinaya dikərdi. Bu, uzun, məyusedici səssizlik idi, sanki biz yad ölkədə tək-tənha qoyurdu. Tezliklə anladım ki, müəllimin susması bizim üçün ağıla gələ biləcək ən ağır cəzaydı. Çünki onun toxunduğu hər şey heyrətamiz nağıla çevrilirdi. Bu nağıl bir kağız parçasından başlayıb Amazon meşələrinə, oradan da ürəyin döyüntüsünə keçə bilərdi. Hər şey bir-biri ilə əlaqəliydi, hər şeyin bir mənası vardı. Ot, yun, qoyun, mənim soyuqdəyməm. Müəllim dünya xəritəsinə yaxınlaşanda diqqətimizi xüsusilə cəmləyirdik, elə bil, Reks kinoteatrının işıqlı ekranına baxırdıq. Biz ilk dəfə atların kişnəməsini və arkebuz silahının gurultusunu eşidən hinduların yaşadığı qorxunu hiss etmişdik. Biz Karfagenli Hannibalın fillərinin belində Alpların qarlı yollarını aşaraq Romaya doğru irəliləmişdik. Biz Ponte-Sampayoda Napoleon qoşunlarına qarşı ağac budaqları və daşlarla vuruşmuşduq. Amma hər şey müharibələrlə bitmirdi. Biz İnsio dəmirçixanalarında oraq və şum alətləri hazırlayırdıq. Provansda və Viqo dənizi sahilində sevgi nəğmələri yazırdıq. Portiko de La Qloriyanın tikintisində iştirak edirdik. Amerikadan gələn kartofları əkirdik. Kartof vəbası vaxtında isə Amerikaya köçmüşdük.
– Kartof Amerikadan gəlibmiş, – nahar vaxtı boşqabı qabağıma qoyanda bunu anama da demişdim.
– Necə yəni Amerikadan gəlib?! Kartof həmişə olub, – dedi anam.
– Yox, əvvəllər şabalıd yeyərmişlər. Qarğıdalı da Amerikadan gəlib.
Onda birinci dəfə aydın hiss etdim ki, müəllimimdən bu dünya haqqında valideynlərimin belə bilmədiyi vacib şeylər öyrənirəm. Lakin dərsin ən maraqlı anları müəllimin həşəratlar haqqında danışdığı anlar idi. Su hörümçəkləri sayəsində sualtı qayıqlar kəşf olunub. Qarışqalar süd və şəkər verən mal-qaranın qeydinə qalır, göbələk becərirlər. Avstraliyada yuvasını bitki piqmentlərindən alınan xüsusi yağla boyayan bir quş növü var. Heç vaxt unutmayacam. Adı ptilonorinkusdur. Erkək dişini cəlb etmək üçün yeni yuvaya səhləb çiçəyi qoyurmuş.
Bu mövzu mənə elə maraqlı gəlmişdi ki, don Qreqorionun həşərat təchizatçısına çevrilmişdim, o da məni ən yaxşı şagirdi hesab edirdi. Şənbə və bayram günləri evimizin yanından keçərdi, biz birlikdə ekskursiyaya yollanardıq. Çay sahilini, çöllükləri, meşəni gəzə-gəzə keçib Sinay dağına çıxardıq. Bu gəzintilərin hər biri mənim üçün kəşfiyyat kimiydi. Hər dəfə bir xəzinəylə qayıdardıq. Dəvədəlləyi. Cırcırama. Maral böcəyi. Və hər dəfə fərqli bir kəpənək tapardıq, amma mən yalnız birini xatırlayıram. Müəllimim adının İris olduğu demişdi, çox vaxt palçığın və ya peyinin içində gözəl-gözəl parıldayırdı.
Qayıdanda yol boyu iki köhnə dost kimi oxuyardıq. Sonra bazar ertəsi dərs vaxtı müəllim sinifdə “İndi isə Sərçənin həşəratlarından danışacağıq” deyirdi.
Valideynlərim müəllimimin mənə belə diqqət ayırması ilə fəxr edirdilər. Ekskursiya günlərində anam hər ikimiz üçün qəlyanaltı hazırlayardı.
– Ehtiyac yoxdur, sinyora, artıq yemişəm, – Don Qreqorio hər dəfə israr edər, amma qayıdanda mütləq minnətdarlığını bildirərdi, – Təşəkkürlər, sinyora, hər şey ləzzətliydi.
– Əminəm ki, o ehtiyac içində yaşayır, – anam gecə söhbətlərində belə deyirdi.
– Müəllimlər layiq olduqları maaşı almırlar, – atam təntənəli surətdə əlavə edirdi, – Onlar Respublikanın işığıdırlar.
-Respublika, Respublika! Görək bu Respublikanın axırı nə olacaq!
Atam respublikaçı idi. Anam isə yox. Yəni anam hər gün kilsəyə gedirdi, respublikaçılar isə Kilsənin düşməni hesab olunurdular. Mənim yanımda mübahisə etməməyə çalışırdılar.
– Niyə Asanyaya qarşısan? Bu, keşişin işidir. Səni o qızışdırır.
– Mən kilsəyə dua etməyə gedirəm, – deyərdi anam.
– Sən hə, keşiş isə yox.
Bir gün müəllim kəpənək axtarmaq üçün məni götürməyə gələndə atam dedi ki, əgər etiraz etməzsə, ona kostyum tikmək üçün ölçülərini götürmək istəyir.
– Kostyum?
– Don Qreqorio, pis başa düşməyin. Mən də sizə bir diqqət göstərmək istəyərdim. Əlimdən gələn isə yalnız kostyum tikməkdir.
Müəllim özünü itirmiş halda ətrafa baxdı.
– Bu mənim peşəmdir, – atam gülümsəyərək dedi.
– Mən peşə sahiblərinə çox hörmət edirəm, – nəhayət müəllimim dedi.
Don Qreqorio həmin kostyumu düz bir il geyindi. 1936-cı ilin bir iyul günündə mənimlə Alamedata gedəndə də onu geyinmişdi.
– Hə, nə olub Sərçə? Görək bu il kəpənək dilini görə biləcəyikmi?
Qəribə şeylər baş verirdi. Sanki bütün dünya tələsirdi, amma hərəkət etmirdi. İrəli baxanlar üzlərini çevirmişdilər, sağa baxanlar sola çevrilmişdilər. Zibilləri və quru yarpaqları təmizləyən Kordeyro pavilyonun yaxınlığındakı skamyada oturmuşdu. Mən heç vaxt onu skamyada oturan görməmişdim. Əlini gözlərinin üstünə tutub yuxarı baxdı. Kordeyro belə baxırdısa və quşlar da sakitləşirdisə, deməli, fırtına yaxınlaşırdı.
Tənha motosiklet səsi eşitdim. Bu arxa oturacağına bayraq bağlamış gözətçi idi. O, bələdiyyənin önündən keçdi, kandarda təlaşlı-təlaşlı söhbətləşən kişilərə baxdı və “Yaşasın, İspaniya!” qışqırdı. Motosikletini yenidən işə salıb səs-küy qopararaq irəlilədi.
Analar uşaqlarını evə çağırmağa başladılar. Bizim evdə isə elə ovqat var idi ki, elə bil, nənəm bir də ölmüşdü. Atam yenə siqaret kötüklərini külqabında qalaqlayırdı, anam isə ağlayır, mənasız şeylər edirdi. Məsələn, suyu açıb təmiz qabları yuyur, kirli qabları isə yığırdı.
Qapı döyüldü, valideynlərim təşvişlə qapıya baxdılar. Gələn qonşumuz Ameliya idi, o Suaresin evində işləyirdi.
– Bilirsiniz, nə olub? Korunyada hərbçilər müharibə vəziyyəti elan ediblər. Onlar Sivil Hökumətə atəş açırlar.
– Aman Tanrım! – anam xaç çəkdi.
– Burda isə, – Ameliya alçaq səslə davam etdi, sanki divarların belə qulağı vardı, – deyirlər ki, mer karabinerlərin kapitanını çağırıb, o isə xəbər göndərib ki, xəstəyəm.
Səhəri gün məni küçəyə qoymadılar. Ancaq pəncərədən baxırdım, gəlib-keçənlərin hamısı büzüşmüş kölgələr kimi görünürdü. Sanki qəfil qış düşmüşdü və külək Alamedadakı sərçələri quru yarpaqlar kimi sovurub aparmışdı.
Paytaxtdan qoşunlar gəldi, bələdiyyə binasın ələ keçirdi. Anam kilsəyə getdi, qayıdanda sifəti ağappaq və daha da kədərliydi, elə bil, yarım saata qocalmışdı.
– Dəhşətli şeylər baş verir, Ramon, – hönkürə-hönkürə atama dediklərini eşitdim. Atam da qoca görünürdü, hətta daha pis. Sanki bütün iradəsini itirmişdi. Kresloya çökmüşdü, yerindən tərpənmirdi. Danışmırdı. Yemək istəmirdi.
– Səni ələ verə biləcək hər şeyi yandırmaq lazımdır, Ramon. Qəzetlər, kitablar. Hər şeyi.
Həmin günlər ərzində anam bütün təşəbbüsü əlinə almışdı. Bir səhər atamı özünü ələ almağa, onunla birlikdə kilsəyə getməyə məcbur etdi. Qayıdanda isə mənə belə dedi:
– Gəl, Monço, bizimlə birlikdə Alamedaya gedəcəksən.
Mənə bayram kostyumumu geyindirib bir yandan da qalstukumu bağlamağa kömək edərkən çox ciddi səslə tapşırdı:
– Yadda saxla, Monço. Atan respublikaçı deyil. Atan merin dostu deyil. Atan keşişlər haqqında pis şeylər deməyib. Və digər vacib məsələ, Monço. Atan müəllimə kostyum hədiyyə etməyib.
– Axı edib.
– Yox, Monço, etməyib. Etməyib. Başa düşdün?
– Hə, ana, hədiyyə etməyib.
Alamedada çoxlu adam vardı, hamısı da bəzənib gəlmişdi. Kəndlərdən də adamlar enmişdi. Yas paltarı geyinmiş qadınlar, jiletli və papaqlı qoca kəndlilər, qorxmuş uşaqlar və onların önündə gedən mavi köynəkli, silahlı kişilər. İki sıra olmuş əsgərlər bələdiyyə binasının pillələrindən üstü çadırlı yük maşınlarına qədər (adətən bu maşınlarda yarmarkaya mal-qara aparırdılar) uzanan dəhliz açmışdılar. Amma Alamedada yarmarka səs-küyü yox, Müqəddəs Həftənin ölüm səssizliyi hökm sürürdü. Heç adamlar da bir-birilərini salamlamırdılar. Sanki bir-birilərini tanımazdan gəlirdilər. Hamının diqqəti bələdiyyə binasının fasadında cəmləşmişdi.
Bir gözətçi qapını aralayıb camaatı süzdü. Sonra tam açıb əli işə işarə verdi. Binanın qara ağzından digər gözətçilərin müşayiəti ilə məhbuslar çıxdı. Onların əllərini-qollarını bərk-bərk bağlamışdılar. Bəzilərinin adını bilmirdim, amma hamısını üzdən tanıyırdım. Mer, ittifaq üzvləri, kitabxanaçı Çarli, “Günəş və Həyat” orkestrinin vokalisti, daşkəsən Herkules, Dombodanın atası… Kəndirin sonunda isə qurbağa kimi çirkin və donqar müəllimim.
Alamedada fişəng kimi əks-səda verən əmrlər və ayrı-ayrı qışqırıqlar səslənirdi. Yavaş-yavaş camaatın pıçıltıları təhqirlərlə əvəzləndi.
– Satqınlar! Cinayətkarlar! Qırmızılar!
– Sən də qışqır, Ramon, nəyi çox istəyirsənsə, onun xətrinə! Qışqır!
Anam atamın əlinən bərk-bərk yapışmışdı, elə bil, buraxsaydı, atamın ürəyi gedəcəkdi.
– Qoy qışqırdığını görsünlər, Ramon, görsünlər ki, qışqırırsan!
Sonra atamın cır səsini eşitdim:
– Satqınlar! – getdikcə daha möhkəm qışqırdı, – Cinayətkarlar! Qırmızılar!
Anamın əlini buraxıb əsgərlərə daha da yaxınlaşdı və qəzəblə müəllimimə baxdı.
– Qatil! Anarxist!
İndi anam onu sakitləşdirməyə çalışır, pencəyindən dartırdı. Amma atam özündə deyildi.
– Əclaf! Qancığın oğlu!
Heç vaxt onun kiməsə belə dediyini xatırlamıram, hətta futbol meydançasında hakimə belə deməzdi.
– Onun anasının heç bir günahı yoxdur. Bildin, Monço? Yadda saxla.
Lakin indi dəli kimi mənə tərəf çevrilib yaşla dolu qan çanağına dönmüş gözlərlə irəli itələdi.
– Sən də qışqır, Monçinyo, sən də!
Məhbusları aparan yük maşınları yerindən tərpənəndə onların ardınca qaçıb daş atan uşaqlardan biri də mən idim. Xəyanətkar və cinayətkar adlandırmaq üçün çarəsizcə müəllimimin sifətini axtardım. Lakin maşınlar artıq toz buludu içində gözdən itməyə başlamışdılar və mən Alamedanın düz ortasında dayanıb yumruqlarımı sıxaraq bacardığım qədər qəzəblə pıçıldadım:
– Qurbağa! Ptilonorinkus! İris!
İspancadan tərcümə: İlahə Əkbər
