Ədəbiyyat marafonu
Günel İmran
Ədəbiyyatda kitab satışı, oxucu qıtlığı böhranı gündəmdə olduğu mövsümdə sevdiyim Hollivud filmi “Atları da vururlar, elə deyilmi?” (They Shoot Horses, Don`t They?) ağlıma gəldi. Rejissor Sidni Pollakın bu möhtəşəm ekran əsərində hadisələr Amerika böyük iqtisadi böhran yaşadığı 1930-cu illərdə cərəyan edir. Sonda qalibi pul mükafatı gözləyən rəqs marafonunda kimi bir boşqab yemək, kimi isə məşhur olmaq üçün ölümünə yarışır. Aylarla sürəcək və ən sona ayaqda qala bilən cütlüyün qalib olacağı bu marafon həyatdan yetərincə yorulmuş insanlar üçün tək ümid olur.
Əslində oxucu sayının yazar sayından daha az olduğu ədəbiyyatımızdakı vəziyyətdə at marafonunu xatırladır. Hamı bugünkü ədəbiyyata qalib gəlmək istəyir. Bunun da yolu kitab satışından keçir. Satış isə bazar aparıb çıxarır. Bir neçə gündə bizim oxucu sayına həsəd belə apardığımız ölkələrin saytlarını araşdırdım. Nəticəyə gəldim ki, hamısında kitab oxunmamasından şikayətlənirlər.
Yazmaq mənəvi tələbatdır. Tələbat isə fərdin şəxsiyyəti və mədəni səviyyəsinə müvafiq olaraq özünəxas formaya düşmüş ehtiyacdır. Təbii ki, mənəvi tələbat deyərkən hal-hazırda üstünlük təşkil edən qrafomaniya patologiyasından söhbət getmir. Dərc olunmaqdan vaxt tapıb bir şey yaza bilməyib də vikipediyadan “copy-paste” edib qarşısına imzalarını atıb esse deyə oxucu beynini kirşanlamağa cəhd edənlər də az deyil. Sanki marafondayıq. Ədəbiyyatın məqsədinin kommersiyaya çevrildiyi zamanda yazan hər kəs irəliləməyin formulunu axtarır.
Həqiqətən dünya səviyyəsində tanınmağa layiq istedadı olan yazarlarımız da var. Bəs onlar nə etsin? Dünyanı fəth etməyə bir az uzaq nöqtədə dayandıqlarından epataj şəxsiyyətə çevrilsinlər? Hər kəsin bir-birinə dünya şöhrəti qazanmış yazarları misal gətirdiyi cəmiyyətimizdə kitab satışında rekord rəqəmə çatmaq istəyirsənsə onlar kimi olmalısan. Amma bir şeyi unuduruq ki, onlar da milyonlarla yazarın arasından seçilən tək-tük adamlardır.
Digər tərəfdən özlərini ciddi ədəbiyyat yazarı hesab edənlərlə populyar, kütləvi ədəbiyyat yazarları qarşı durmasıdır. Axı asan oxunan, ağır məna yükü daşımayan gənclərə, qadınlara xitab edən realist kütləvi ədəbiyyatın populyarlığından nəyə görə qorxmalıyıq? Bəli, populyar ədəbiyyatı oxuyan, bu kitabları alan çoxdur. Amma bu oxucu və yazarın seçimidir. İstəyirsənsə kütləvi ədəbiyyat yazarı ol.
İçindən gəlmirsə kitab satışına görə süni şəkildə kütləvi ədəbiyyata üz tutmaq özünü çərçivəyə salmaq kimidir. Ədəbiyyat çərçivələri yaratmır, dağıdır. Yetər ki, özümüz təxəyyülümüzü çərçivə içində saxlamayaq. İnsafən düşünək, “Harri Potteri” Coan Roulinq deyil də bizim yazarlardan kimsə yazsa özümüz bəyənəcəkdikmi? Bu yazar bizlərdən olsa idi, kifayət qədər yerə yaxın adamlar dəqiq onu şizofren adlandıracaqdı. Hər ədəbiyyatın öz oxucusu var və hər zaman da olacaq. Bəli, kitab satışı marketinqdir. Kitab bazarının öz ehtiyacları var. Kitab ehtiyacının mənəvi olduğuna əsaslansaq Ədəbiyyat özü oxucusunu yetişdirməlidir.
Yenə bizim marafonu xatırladan filmə qayıtmaq istəyirəm. Hər kəsin qalib gəlmək həvəsi ilə qatıldığı marafon sonda iştirakçıların mənəvi rahatlığın əlindən alır. Marafon təşkilatçıları daha çox izləyici toplamaq məqsədi ilə iştirakçıların vəziyyətini müxtəlif hiylələrlə çətinləşdirir. Qəsdən qalmaqallar yaradır. Qalib gəlmək və yarışı yarıda buraxmamaq üçün ölmüş iştirakçını özü ilə sürüyən Qloriya (Jane Fonda) qalibiyyətə çox yaxın ikən yarış təşkilatçısından öyrənir ki, əslində qalib gəldiyi təqdirdə mükafat əvvəlcədən deyildiyi məbləğ olmayacaq.
Həmin puldan yemək, qalmaq, tibbi xidmət xərcləri çıxılacaq və yerdə qalacaq məbləğ çox cüzi olacaq. Bu marafonda çəkdiyi dözülməz əzablardan sonra Qloriya yalnızca ölmək istəyir və rəqs partnyoruna tapança uzadaraq onu öldürməsini xahiş edir. Qızın baxışlarında şikəst qalmış atı görən Robert onu vurur. Marafon isə davam edir. Və filmin finalında aparıcı bu sözləri deyir:
- Taleyin saatları ötür, tale rəqsi davam edir.
