18 noyabr tanınmış türk yazıçı Sait Faik Abasıyanıkın doğum günüdür.
Kulis.az bu münasibətlə Hilal Çavuşun yazısını təqdim edir.
Türk ədəbiyyatının müasir hekayə ənənəsinin önəmli nümayəndələrindən olan Sait Faik Abasıyanık 1906-cı ildə Adapazarı şəhərində anadan olmuşdur.
Abasıyanık hələ lisey illərində şeir və qısa hekayələrlə ədəbi şəxsiyyətini formalaşdırmağa başlamışdı. İlk dərc olunan hekayəsi “Uçurtmalar” “Milliyet” qəzetində çıxmış; daha sonra isə “Varlık”, “Ağaç”, “Servet-i Fünun”, “Uyanış, “Ses”, “Yeni Ses”, “Yaprak” və “Yenilik” dərgilərində yazı həyatını davam etdirmişdir. Bu prosesdə həm öz hekayəçi üslubunu yaratmış, həm də oxucu və ədəbiyyat çevrələri tərəfindən böyük maraq görmüşdür.
Varlı bir ailədə böyüməsinin nəticəsi olaraq maddi qayğı yaşamayan yazar, tam zamanlı yazıçı olana qədər türk dili müəllimliyi və ticarətlə də məşğul olmuşdur.
İntizam və qaydalara çox da bağlı olmayan Sait Faikin təhsili də həyatı kimi nizamsız keçmişdir. Onda müəyyən bir sərsərilik, qayğısızlıq açıq-aydın nəzərə çarpır.
Sait Faik bu bohem və azadruhlu xarakterini hekayələrində də əks etdirir. O, hekayələrində həyatdan, xüsusilə İstanbulun müxtəlif məkanlarından insanlara dair müşahidələrini və düşüncələrini sadə bir dillə çatdırır.
Burgaz adasını, İstanbulun ən qədim guşələrini və orada yaşayan insanları sanki göz önündə canlandırmışdır. Onun personajları xalqın içindən insanlardır və əsərlərində insan sevgisi daim özünü göstərir.
O, Türkiyədə modern hekayə ənənəsinin əsas təmsilçilərindən biri sayılır. Şeiriyyət, sadəlik və yazıya tökdüyü sevgi ilə isti, səmimi bir üslub yaratmış; yaxşı insanları yaxşılıqlarıyla, pis insanları isə pislikləri ilə olduğu kimi qəbul etmiş və sadə vurğularla təsvir etmişdir. Əslində, Sait Faik öz dünyasını və müşahidələrini qələmə almışdır.
Yazarın ədəbi şəxsiyyətinə dərindən baxdıqda onun yazı həyatını üç dövrə ayırmaq mümkündür. İlk dövr hekayələri “Semaver”, “Sarnıç” və “Şahmerdan” kitablarında toplanmışdır. Bu dövrün ümumi xüsusiyyətləri insan sevgisi və sadəlövh bir naşılıqdır. Bu mərhələdə yazarın yeni formalaşan dili və üslubu görünür.
İkinci dövr “Lüzumsuz adam” adlı hekayə kitabı ilə başlayır və “Son Kuşlar”a qədər davam edir. Bu ara dövrdə Abasıyanıkın dilində, üslubunda, hekayə qəhrəmanlarında və hekayələrin keçdiyi mühitdə böyük dəyişikliklər baş verir. “Sait Faik dili” adlandırılan o poetik və coşqulu üslub məhz bu dövrdə möhkəmlənmişdir. Daha çox çevik cümlələrdən və arqodan istifadə edərək özünəməxsus xalq dili yaratmışdır.
İlk hekayələrində rastlanan insan sevgisi mövzusu bu dövrdə yavaş-yavaş insan qorxusu, şəhər nifrəti və ümidsizliyə çevrilmişdir. Hətta son dövründə üstünlük təşkil edən sürrealist yanaşma ilə insanlardan uzaqlaşdığı aydın görünür. Son dövr yazılarında insanlardan və hətta İstanbuldan uzaqlaşaraq ondan nifrətlə bəhs etdiyi müşahidə olunur. “Alemdağda var bir ilan” kitabında daha fərqli formalar sınaması, cəmiyyətə və təbiətə alışılmamış bucaqlardan baxması bunu təsdiqləyir. Yazar dilinin, fikirlərinin və baxışının dəyişimini yazdıqlarında bizə göstərmiş, bir növ öz tarixini oxumağımıza şərait yaratmışdır.
“Yalnızlıq dünyanı doldurmuş. Sevmək, bir insanı sevməklə başlayır hər şey. Burada hər şey bir insanı sevməklə bitir.”
Sait Faik yazmaq həvəsi ilə həyatını formalaşdırmış və bu yolda özünəməxsus üslub yaratmış ədiblərdəndir. Kiçik yaşlarda şeirlə başlayan yazı həyatı zamanla hekayələrlə davam etmiş və türk ədəbiyyatında dərin izlər buraxmışdır. Yazar öz ifadəsiylə, nə tam bir hekayəçi, nə də tam bir şairdir: “Hekayələrimdə şeir qoxusu var deyirsiniz. Bir-iki dənə də şeir yazdım. İçində hekayə qoxusu var dedilər. Demək ki, mən nə hekayəçiyəm, nə də şair. İkisinin ortası qəribə bir şey. Nə edək, məni də belə qəbul edin”.
Sait Faik əsərlərini sadə, səmimi və xalqın anlayacağı dildə yazmağa çalışmışdır. Dil inqilabını dəstəkləyən yazarlardan biri olaraq bu fikrini “Akşam” qəzetində yayımlanan bir yazıda belə ifadə etmişdir: “Dilin dəyişməsi fövqəladə gözəl bir şey. Yeni ədəbiyyatçının müraciət etdiyi kütlə əski dili anlamır. Bu səbəbdən dilin dəyişməsi onsuz da lazım idi... Yeni fikirlər yeni qəliblər içində anlatılmalıdır. Yeni ədəbiyyatımız üçün dil inqilabını böyük bir şans və qazanc sayıram”.
Yazarın özünəməxsus poetik anlatımı, insan mərkəzli hekayə anlayışı və xalq dili ilə yazma məqsədi yazı həyatının ilk dövrlərində sərt şəkildə tənqid edilsə də, sonralar haqlı dəyərini tapmış və müasir türk hekayəsinə verdiyi danılmaz töhfələrlə bu günə qədər ədəbi mövqeyini qorumuşdur.
Sait Faik-in əsərlərində ən diqqət çəkən cəhətlərdən biri onun istifadə etdiyi mədəni elementlərin, yazarın şəxsiyyətini və dövrünü əks etdirməsidir.
“Türkiyənin Çexovu” adlandırılan yazıçı demək olar ki, bütün əsərlərində xalqdan biri olduğunu hiss etdirir...
