Kulis.az yazıçı-jurnalist Murat Menteşin şair, ssenarist Ah Muhsin Ünlü ilə "Kılavuz" jurnalında çap olunan müsahibəsini təqdim edir.
- Ah Muhsin Ünlü, bu sənin əsl adın ola bilməz, elə deyilmi?
- Muhsin mənim oyuncaq pişiyimin adıdır. Məhəlləmizin şirniyyatçısı Muhsin ustadan miras qalıb ona da. Şeir yazmağa başlayandan sonra mənə ad lazım olduğu düşündüm.
- Niyə?
- Bilmirəm, elə oldu.
- Adınızın əvvəlində “ah” var, bu abreviaturadır?
- Yox, o hissə heç də mürəkkəb deyil. Göründüyü kimi, "ah"dır. Sadəcə "ah"dır. Bir nida qırıntısı.
- “Gedirəm” kitabındakı şeirlər 1993-1998-ci illər arasında yazılıb. İlk öncə bu parlaq şeirləri yazılma macərasından danışa bilərsinizmi?
- Təbii ki, mən şeir kitabı yazmağa başlamamışam. Mən sadəcə şeir yazırdım. Kitabdakı şeirlərin təxminən 75 faizini tamamladıqdan sonra onları bir kitabda bir araya gətirmək fikri yarandı. Bu məsələ ilə bağlı heç bir hesablama aparmamışam. Bir anda gördüm ki, bitdi. İşin nə olduğunu və nəyə xidmət etdiyini sonradan gördüm. Bu mənada mən pərvanə olmaqdan qaça bilmədim.
- “Gedirəm” əsərini özünüz nəşr etdiniz. Nə üçün bu səlahiyyəti nəşriyyata verməmisiniz?
- Bir-iki yerə getdim, müxtəlif səbəblərdən fikir vermədilər.
- Səbəblər?
- Açığı, heç bir nəşriyyat maraqlanmadı, şeirlərimə də baxmadılar. Nəşriyyat binasının iki qapısı var idi. Çöldə bir qapı var idi, kiçik dəhlizdən sonra başqa bir qapı var idi və mən o ikinci qapıdan belə keçə bilmədim. Yəni mən naşirin katibəsinə belə yaxınlaşa bilmədim. Uzaqdan mənə dedilər ki, 2001-ci ilə qədər şeir kitabı çıxmayacaq, “əlvida” deyib geri döndüm. Sonra “Yeni Şafak” qəzetində bir müsahibə gördüm. Bir nəşriyyat sahibi hazırladıqları şeir kitabı silsiləsindən danışarkən “Şeir kitabı çıxarmaq risklidir, amma gənc şairlərin kitablarını qorxmadan çap edirik” dedi. Ona görə də qalxdım və getdim. Onların sayəsində mənə Bursada bir kişinin ünvanını verdilər. Deyəsən, həmin adam bu silsilənin buraxılışına rəhbərlik edirdi, adını bilmirəm. Əslində kitab çıxarmaq üçün çox da cəhd etməmişəm. Çünki bu şeirlər onsuz da yaxşı idi və onsuz da çıxacaqdı. Əslində, baxın, biz indi bu şeylərdən danışırıq. Neçə ildən sonra hardan hara? Mən bunu bilirdim, daha təvazökar desək, hiss edirdim. Başqa bir nəşriyyat məmuru mənə dedi ki, “bu şeirlər orta şeir zövqünə uyğun deyil”. Məncə o, bu şeirləri biabırçılıq hesab edirdi.
- Yəni dedi ki, sən orta səviyyəyə çata bilmirsən?
- Anladığım qədər, demək istəyirdi ki, bu şeirlərin yer aldığı kitabı oxucu qarşısında müdafiə etmək olmaz. Deməli, biri gəlib deyir ki, bunlar nədir? Belə bir kitabı necə çap edirsən?
- Kitabınızı da özünüz nəşr etdirdiniz...
- Düzdür. İndi balkonda çürüyürlər.
- Vay. Beləliklə, kitabı almaq istəyənlər...
- Tapmırlar, haradan tapa bilərlər ki?
- Bəlkə, sizə çatmaq istəyən oldu?
- Mənə çatmaq üçün əllərindən gələni edəcəklərini düşünmürəm. Mən bilmirəm. Ola bilsin ki, yaxşı görkəmli bir nəşriyyat kitabı alıb yaymaq istəyər, pulu bölə bilərik.
- Şeirlərinizdə faciə və yumor var.
- Bir dostum mənim şeirlərimi dönə-dönə oxuyub gülür, amma necə də çox gülür. Düzünü desəm, onun üçün çox pis oluram. Halbuki komediya poeziyası deyilən bir şey yoxdur. Faciənin ürəkdən açılması yumoru ortaya qoyur. Sırf yumor xatirinə ifadə edilə bilməz; İfadə çox ahəngdar və güclüdürsə, yumora nail olmaq olar.
- Sizcə, faciə kimə aiddir? Şairə, dövrə, cəmiyyətə?
- ...Çətin bir şey baş verməlidir. Allahın baş verməsini planlaşdırdığı bütün işlər bir insanın tək başına edə biləcəyi çox çətin işlərdir. Hər şey, hətta ən kiçik gündəlik həyat fəaliyyətləri belə...
- Məsələn?
- Su içirsən, nəfəs borusuna getmir. Orada faciəvi potensial var. Bu, qavrayış məsələsidir. Mən bu haqda daha çox Nitsşenin faciəsi baxımından düşünürəm. Yəni insan öz istəkləri ilə dünya istəkləri arasında qalmamalıdır. Allahın iradəsi ilə nə arzuladığınız zaman eqo münaqişənizin təsiri altında faciə baş verir. Həm də pulun az olsa da, mikroavtobus əvəzinə taksiyə minmək istəyirsən, sənin üçün necə acınacaqlı vəziyyətdi. Özünlə üz-üzə gəldiyin an faciəvidir. Sizdən ayrı bir mənliyiniz var. Sizdən ayrı bir siz var. Ürək var, ağıl var. İbn Ərəbi bunları izah edir, lakin çox mürəkkəbdir. İki şeyi edə bilərsiniz: 1. Nəfsinizə təslim olmaq, 2. Allahın köməyi ilə nəfsinizin tələblərinə qalib gəlmək. Eqonunuza qarşı nə qədər güclü hərəkətlər edə bilsəniz, bir o qədər yumor ortaya çıxacaq. Anladığım budur.
- Mənə elə gəlir ki, yumor eqoya qarşı yer qazandıqda ortaya çıxan şeylərdən yalnız biridir, başqa qazanclar da olmalıdır.
- Təşəkkür edirəm, təbii ki.
- Poeziya macəranız necə başladı?
- Mən bunu addım-addım izah edim. Biz Eskişehirdə tələbə idik. Xalqla Əlaqələr Üniversitetinin Reklam fakültəsində oxumuşam. Biz orada dəli olduq: “Gəlin film çəkək, film çəkək...” nə olursa olsun, hansı filmdir. İstanbula gedib birtəhər məskunlaşmalı olduq. 1997-ci ilin yayında 3-4 dostla gəldik və burada kiçik bir reklam agentliyi qurduq: sonuncu agentlik. so-nacans. Deməli, alimlər var. Bilirsiniz ki, reklamçılar cahillərlə məşğul olurlar. Hər şeyin çox asan olacağını düşündük. Pul gələcəkdi, pulla film çəkəcəkdik. Nəinki pul gəlməyi dayandırdı, getməyə və tükənməyə başladı. 1997-ci ilin qışında biz çarəsiz şəkildə televiziya ssenariləri ilə məşğul olduq. Bu arada itələyərək, itələyərək şeir yazmağa davam etdim. Amma sonra peşəkar həyat darıxmağa başladı və biz az qala televiziya yazıçısı olmaq həddinə çatmışdıq. İndi seçim etməliydim. Televiziya üçün ssenari yazmaq, eyni zamanda şeir yazmaq mümkün deyildi. Olmadı, olmayıb, olmayacaq. Allahın sünnəsinə ziddir. Bu edilir, amma güman edirəm ki, yaxşı getmir. İndi papalıq etmək istəmirəm, amma... İzah edə bilərəmmi? Bir çox insan peşəkar reklam və ya televiziya yazıçısı kimi işləyir, həm də şeir yazır. Bu ikisinin bir yerdə qalması mümkün deyildi; 1998-ci ildə poeziyadan əl çəkdim.1993-cü ildə şeir yazmağa başladım və 5 il onun üzərində işlədim. 5 dairəvi rəqəmdir. Hər halda, bitdi. Təəssüf ki, axırıncı şeiri bitirdik, şükürlər olsun ki, bağladıq. Beləliklə, Ah Muhsin Ünlü adlı dostun poeziya macərası ya fasilə verdi, ya da sona çatdı.
- Bundan sonra şeirlərinizi Ah Muhsin Ünlünün imzası ilə dərc etməyəcəksiniz?
- Çox vacibdirmi? Oğlan belə gözəl şeirlər yazır, bəlkə ona bir də şans verilər. Televiziya insan orqanizminin öhdəsindən gələ bilmədiyi bir şeydir. Bu işləmir, işləmir, mən bunu edə bilmirəm; Onların istədiklərini yaza bilmirəm. Yeri gəlmişkən, onu bu mikro lent vasitəsilə deyim: Ah, Muhsin Ünlü adını şeirlərlə yanaşı, şeirlə maraqlanan, lakin istedadı olmayan varlı uşağa münasib qiymətə köçürə bilərəm. Düzünü deyirəm. Mən heç vaxt görünməmişəm.
- Bəlkə, Ah Muhsin Ünlü kimi bir şair daha?
- Əlbəttə olacaq, niyə də yox?
- İndiki poeziya mühitini necə qiymətləndirirsiniz?
- Mən şeir yazanda jurnallarda şeir yazan kişilər var idi. Mənimlə eyni vaxtda kimsə şeir yazırmış. Düşünürdüm: burada qəribə bir şey var. Ya səhv edirəm, ya da... Yazılan şeir nə maarifləndirici, nə də türk poeziyasını hərəkətə gətirəcək. Amma yox, səhv etmirdim, mümkün qədər şiddətli şeir yazırdım. Mənim prinsipim bu idi. Güclü bir şeir yazmağa çalışırdım və şeirimin vəziyyətindən xəbərdar idim. Nə yazırsan?
- Mövzuya aidiyyatı olmayan qeyddi sadəcə, davam edin.
- Mənimlə danışarkən başqa bir şey haqqında düşünmək qabiliyyətini bilmirdim?
- Gəlin, sizin poetik yanaşmanızdan danışaq. Məsələn, “Huruç” jurnalında neo-epik poeziyadan söhbət gedirdi...
- Bəli, bunun nə olduğunu hiss edirəm.
- Deyəsən, şeirlərinizdə lirikadan uzaq durmağa çalışırsınız?
- Əslində, dəqiq deyil.
- Şeirinizdə Burçak fenomeni var. Belə bir insan həqiqətən varmı?
- İşin tərsliyindən onun kimi ikisi var.
- Şeirlərinizdəki lirikanı yumor, ironiya və dramatizmlə tarazlaşdırırsınız.
- Şüurlu şəkildə öhdəsindən tam gələ bilmədiyim şeylərə qarışmamağa çalışıram. Düşünürəm ki, lirizm ağılla istifadə olunduqda, şeiri ciddi işlədən, şeirin təbiətinə uyğun gələn ünsürlərdən biridir. Mənim şeirim şəhərə çox bağlıdır, onu şəhərdən qoparıb, Zarifoğlu kimi sükut yerinə çevrilmək lazımdır.
- Cahit Zarifoğlu ilə çox maraqlanırsınız...
- Çox. Onunla bağlı məni çox cəlb edən odur ki... Zarifoğlu poeziyanın texniki cəhətdən nə olduğuna çox əhəmiyyət vermədən poeziya üzərində ürəkdən işləyir. Texnokrat şeirlə başlayan və ədəbi aləmin məxmər kreslolarında sona çatan o məyusedici yola heç vaxt çıxmayıb. Əlbəttə, şeir texnikasına ciddi yanaşmaq lazımdır, amma bu, ədəbiyyat tarixçilərinin, nəzəriyyəçilərinin araşdırmalı olduğu bir şeydir. Şair mühəndis olmamalı, məsələni həddindən artıq rasionallaşdırmamalıdır. Məncə, ədəbi hərəkatın formalaşması təbii olaraq baş verir. Dərviş münasibətinin şeirdə öz əksini tapacağına ümid edə bilərik və etməliyik. Sosiologiya deyilən şeyə çox aydın cavab: “Cəmiyyətin probleminin həlli var / Mənim problemimin həlli yoxdur”. Dövlət idarəçiliyi, bələdiyyə, cəmiyyətlərarası münasibətlər... Bunlar hamısı həll oluna bilən şeylərdir, Yunus deyir, bəs mənim halım necə olacaq? Çünki ideal dövlət və ya təşkilat yoxdur və bu, ən çətin şeydir. Amma hər kəs uğur qazansa, hər şey dəyişəcək. Bu dövrdə hətta müqəddəslər arasında bir iyerarxiya var. Biri daha müqəddəsdir, digəri daha azdır.
- Ece Ayhanla da şairlik qohumluğunuz var...
- Anladım ki, Ece Ayhanın düşüncə tərzi mənim düşüncə tərzimə çox bənzəyir. Düşünürsən ki, onunla çox məşğul olsanız, kilidlənəcəksiniz, çünki yazmaq istədiyiniz şey artıq mövcuddur.
- Şeir çevrələrindən uzaq qaldınız, niyə?
- Şeiri yanlış yerdən götürürsən, özünü şair deyənlər bunu ciddi dramatik insan vəziyyəti kimi qəbul edirlər. Şeirin bütün sevincli tərəflərini ört-basdır edirlər. Özlərini ciddiyə almağa çalışdıqları üçün onu küsdürürlər. Bu, həyati təhlükə yaradır. Vəziyyət getdikcə pisləşir. Şeir yazmaq üçün inanılmaz ağrılar çəkib böyük şeylər dərk etmək lazımdır; Daha da pisi odur ki, onlar əziyyət çəkdiklərini və həqiqəti gördüklərini düşünürlər. Budur, yazdılar. Yazdılar və belə oldu.
- Bəs sən? Yazmağa davam edəcəksən?
- Kim istəməz ki? Mən istəyirəm.
- Çox şairlər var ki, ikinci kitabını çap etdirə bilməyiblər. Onlardan biri olacağınız sizi narahat edir?
- Artıq yıxılmışam. Yalnız onu demək olar ki, mən onlardan biri olmaqdan çıxmışam. Şeir şairin həyatında özündən kənarda dayanmağa çox az imkan verir. Peşəkar maraqları rədd edir.
- Şeirlərinizdə İslami motivlər var. Allah adı da tez-tez xatırlanır.
- Bəli, amma mən bunu şou üçün etməmişəm. “Allahın yanında hansı sözü deyim ki, diqqəti cəlb etsin?” Mən heç nə etmədim. Tom Gözləyir...
- Tom gözləyir?
- Tom Gözləyir bəli. Tom Vaitsin verdiyi hiss bir çox şairlərdən, futbolçulardan, kazino müğənnilərindən, siyasətçilərdən qat-qat güclü və səmimidir...
- Çağdaş türk poeziyası və müasirlik...
- Müasirliyin öhdəsindən gələ biləcək yeganə silahımız şeirdir. Müasir sıçrayış edən, onunla oynayan bircə şeir var. Müasirliklə qurulan əlaqəni ancaq şeir müəyyən edə bilər. Biz faciənin məzmununu təbiətcə bilirik, lakin müasirlik onu bir daha bizə izah etməyə cəhd göstərmiş və poeziyamız ona lazımi cavabı vermişdir. Türkiyədə məni xoşbəxt edən yeganə şey budur. Şeir “Əsr” surəsini xatırlamaq cəhdidir.
- Son olaraq nə deyəcəksən?
- Kaş mən hələ şeirlə dolu olanda görüşəydik...
Tərcümə etdi: Malik Atilay
